@@@
TRẦN MAI HẠNH
truân chuyên nghề báo nghiệp văn
Suy nghĩ về cuộc đời nhà báo Trần Mai
Hạnh, nhiều lần tôi băn khoăn tự hỏi, không biết ông có lá số tử vi không nhỉ.
Sở dĩ, muốn thử chiêm nghiệm và đối chiếu giữa lá số với thực tế cuộc đời ông
bởi sự truân chuyên quá thể. Nói theo ngôn ngữ dân gian, cuộc đời ông những “lên voi xuống ,... “.
Giờ thì Trần Mai Hạnh đã về miền mây
trắng. Là tôi muốn dùng cụm từ “về miền
mây trắng” chỉ sự giã từ cuộc đời trần thế của ông là ý muốn đặt ông trên
một phông nền trắng tinh để bạn bè, đồng nghiệp, người đời nhìn nhận, bình phẩm
về ông một cách sòng phẳng, không e ngại này nọ,...
Và cả tôi cũng vậy, nghĩ gì về ông
trong bài viết này?...
Thực ra, cái tít bài viết này đã nói
lên tất cả. Có điều, sự truân chuyên nghề
báo nghiệp văn của Trần Mai Hạnh minh bạch ra sao đâu cần sự nhìn nhận
của cá nhân tôi. Người đời, mỗi người đều có cách nhìn nhận và đánh giá của
riêng mình, chẳng ai chịu ai đâu. Chỉ là tôi muốn bày tỏ góc nhìn của riêng
mình về ông mà thôi.
Tôi biết đến tên tuổi nhà báo Trần Mai
Hạnh từ khi tôi bước vào đời làm báo chuyên nghiệp, năm 1987 khi về làm phóng
viên Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV). Khi ấy, Trần Mai Hạnh đã là một nhà báo kỳ
cựu của làng báo xứ Bắc và ông đang giữ chức trưởng, phó ban gì đấy ở Thông tấm
xã Việt Nam (TTXVN). Thời điểm từ khi Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh phát động “Những việc cần làm ngay” với chuyên mục
“Nói và làm” (N & L) thì Trần Mai
Hạnh nổi lên với tư cách một cây bút phóng sự điều tra thiện chiến và sắc bén. Nhiều
vụ việc tiêu cực được vạch trần trên công luận với sự tham gia của ông và các
đồng nghiệp báo chí. Như vậy, có thể nói, Trần Mai Hạnh đã xác lập tên tuổi
mình trong làng báo xứ ta thời kỳ đổi mới. Ông tham gia vào ban lãnh đạo Hội
Nhà báo Việt Nam và có những đóng góp đáng kể cho sự phát triển của tổ chúc
này.
Đâu quãng năm 1995, Trần Mai Hạnh được
bổ nhiệm chức vụ Tồng Giám đôc Đài Tiếng nói VIệt Nam (Đài TNVN-VOV) kế nhiệm
nhà báo Phan Quang chuyển sang chuyên trách công tác Hội Nhà báo.Ở thời điểm
ấy, có thể nói, báo phát thanh sa sút, vào cơn bĩ cực, bởi những nguyên nhân chủ quan và khách quan; về chủ
quan, lối phát thanh “ngăn kéo” – khung chương trình định giờ thu trước do phát
thanh viên đọc, từng phát huy tác dụng suốt một thời gian dài vẫn nguyên cũ;
trong khi, về khách quan, báo hình lên ngôi và báo điện tử mới ra đời song đã
báo hiệu tính ưu việt và lợi thế phát triển nhanh chóng của mình. Trần Mai
Hạnh, với tư cách vị tổng tư lệnh ngành báo phát thanh đã cùng một lúc làm hai
việc. Về phát thanh, ra các chương trình mới, tăng tính trực tiếp, đảy các
phóng viên, biên tập viên lên sóng, “nói hoá” các văn bản phát thanh, lập thêm
các cơ quan thường trú khu vực trong nước và nước ngoài, làm cơ sở để tăng
nguồn tin. Ông đặc biệt quan tâm đến thể loại phóng sự điều tra, nên đây cũng
là thời kỳ Đài TNVN có nhiều phóng sự điều tra rung chuyển làng báo và xã hội
lúc bấy giờ. Điều đó cho kết quả là cùng nhiệm vụ tuyên truyền, Đài gia tăng “chất
báo” theo đúng nghĩa chức năng báo
chí nói chung. Cùng với đó, về loại hình
báo chí, lập thêm tờ báo in (Báo Đài TNVN, nay là báo TNVN) Và đặc biệt là mở
báo Điện tử Đài TNVN, (VOV.VN) kịp theo xu hướng số hoá của thế giới. Có thể
nói, với tư cách Tồng giám đôc Đài TNVN (VOV), nhà báo Trần Mai Hạnh đã có
những đóng góp tích cực xây dựng nền móng đa phương tiện, đa nền tảng cho VOV
để các vị lãnh đạo kế nhiệm tiếp tục phát triển Đài hơn nữa…
Vê văn chương, Trần Mai Hạnh chạm đất văn khá
sơm nhưng do bận mải nghề báo nên ông chưa có gì nổi bật trong địa hạt này. Phải
sau kiếp nạn lao lý, ông mới thấy văn chương như cái nghiệp, là nơi chốn đặng vực dậy ý chí và lắng lại lòng mình sau
bao sóng gió bão táp cuộc đời ập đến. Năm 2015, tác phẩm tư liệu “Biên
bản chiến tranh 1-2-3-4.75” được xuất bản và ngay năm đó tác phẩm này
được giải thưởng hằng năm của Hội Nhà văn Việt Nam (sau đó còn được nhận
giải thưởng văn học ASEAN và ra tiếp bản tiếng Anh) thì Trần Mai Hạnh nổi
tiếng với tư cách một nhà văn. Sau tác phẩm này, tuy vẫn túc tắc làm báo nhưng
ông chuyên tâm theo văn học và cho đến lúc mất, ông xuất bản thêm 2 tác phẩm
nữa, đó là “Thời tôi sống” (tập truyện ký, NXB Chính trị Quốc
gia Sự thật, 2018) và “Sống đến bình minh” (tự truyện, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2024).
Văn của Trần Mai Hạnh là văn thông
tấn, nhiều thông tin, giàu chi tiết, sắp xếp hợp lý, khoa học, tốc độ nhanh và luôn có những góc nhìn đa
chiều, sắc sảo của báo chí. Về thể loại nửa văn nửa báo mà thành công, có lẽ
ông chỉ đứng ngay sau bậc đàn anh đồng nghiệp là nhà báo nhà văn Phan Quang mà
thôi.
Viết về nhà báo nhà văn Trần Mai Hạnh
mà không đả động gì đến sự truân chuyên trong nghề báo của ông sẽ là thiếu sót.
Thật hiếm người trong làng báo ở ta truân chuyên như Trần Mai Hạnh. Thời trẻ
trung sung sức và giàu hoài bão, là phóng viên Thông tấn xã Việt Nam vào chiến
trường ác liệt nhất, Trung Trung bộ, liên khu 5, vùng đất mà nhiều văn nghệ sĩ
đã hi sinh (Dương thị Xuân Quý, Chu Cẩm Phong, Nguyễn Mỹ, Hồng Chinh Hiền…)
và nhiều cây bút trưởng thanh như Nguyên Ngọc, Nguyễn Chí Trung, Nguyễn Trí
Huân…; thời bình, nổi tiếng với nhiều phóng sự điều tra rung động xã hội; bị tai
nạn giao thông nặng; làm quản lý báo chí cấp cao (ủy viên trung
ương Đảng, Tổng thư ký Hội nhà báo Việt Nam, Tổng giám độc Đài TNVN; vướng vòng
lao lý vài ba năm; ra tù, viết văn và nổi tiếng với tác phẩm được giải thưởng
của Hội Nhà văn Việt Nam và giải thưởng văn học ASEAN … Và cả cái chết cũng
khác người, trên đường vào đến Sài Gòn trong một hành trình tử Bắc (Hà Nội) chí
Nam (Sài Gòn-Tp Hồ Chí Minh) khi làm nhân chứng và người dẫn chuyện cho một
phim tài liệu về chiến tranh giải phóng miền Nam thống nhất đất nước cho dịp 50
năm kỷ niệm sự kiên trọng đại này.
Phương diện cá nhân, bỏ qua những thị
phi về chuyện Trần Mai Hạnh dính vòng lao lý, tôi nể trọng ông về nghề báo, thích
phong cách sống giản dị và có phần xuề xòa của ông. Là lãnh đạo cao nhất ở cơ
quan nên chẳng dễ gặp riêng ông để trò chuyện dù là đơn thuần nghề nghiệp, tôi
có mấy cuộc gặp riêng ông. Lần đầu là vào khoảng năm 2001, khi ấy tôi mới được
bổ nhiệm làm Phó trưởng ban biên tập Văn hóa xã hội. Tôi được giao việc đến xin
ý kiến ông về một dự án truyền thông phối hợp với Bộ Y tế. Mặc dù trước đó
không lâu, ông là người ký quyết định bổ nhiệm tôi nhưng ông không thuộc mặt
tôi nên vẫn nhầm tôi với một biên tập viên khác cùng ban. Khi tôi đính chính
xưng danh, nhân đó nói lời cảm ơn ông đã tin tưởng bổ nhiệm, ông à lên cười
bảo: “Mình bổ nhiệm cậu là nghe ý kiến đề xuất của chị Kim Cúc, Phó tổng
giám đốc, cũng nghe anh em cơ quan khen cậu giỏi chuyên môn,… lại cũng biết tên
cậu qua mấy cái truyện đăng báo…”. Đại khái vậy, để thấy quan hệ dồng
nghiệp trên dưới là vô tư trong sáng, tuyệt không tư túi cá nhân gì. Khi ông
gặp nạn vướng lao lý, tôi và vài ba đồng nghiệp cùng ban biên tập tình cờ tác
nghiệp một hội nghị đúng nơi ông bị giam giữ, chúng tôi đề nghị được thăm ông.
Cuộc gặp chừng hơn nửa tiếng thôi, buồn vui chộn rộn bao tâm trạng, lúc tiễn
ông trở vào nơi giam giữ, tôi có hỏi ông có viết được gì không, ông lắc đầu bảo
“Viết làm sao được hả em. Lòng dạ nào…”.
Hẳn là ông thật lòng. Dù điều kiện giam giữ có riêng biệt đấy nhưng tâm trang
nào, long dạ nào that. Song nhất định đấy là quãng thời gian ông nung nấu để
sau này trút hết gan ruột , vốn sống, nỗi đau đời vào ba tác phẩm để đời của
mình?...
Tôi còn có mấy cuộc gặp riêng ông nữa,
khi thì tôi và ông ngồi cạnh nhau trên máy bay từ Hà Nội vào Tp. Hồ Chí Minh,
khi thì ở phòng làm việc riêng của tôi. Nhờ thế mà tôi biết thêm về cuộc đời
làm báo “ba chìm bảy nổi” của ông
Khi thời gian đã lùi xa, đủ để mọi sự
lắng lại, người ta cũng bàn ít nhiều về mức độ đúng sai về vụ án khiến ông “ngã
ngựa”, nhưng cũng chẳng để làm gì. Điều quan trọng nhất là ông đã vượt qua tất
cả, để tiếp tục cầm bút, cho ra những tác phẩm có giá trị về tư liệu lịch sử và
sự chiêm nghiệm cuộc đời.
Vậy là nhà báo, nhà văn Trần Mai Hạnh
đã tự điền nốt những chỗ còn trống thiếu trong biên bản cuộc đời mình.
Tôi tin thế !...
Nhận xét
Đăng nhận xét