@@@
NGUYỄN THÀNH
LONG – Lại gần để nhìn xa,…
1. Lặng lẽ Sa pa
Thời hoa niên, đọc truyện ngắn Lặng lẽ Sa- pa của nhà văn Nguyễn Thành Long, tôi đã khóc, như sau
đó tôi từng rưng rưng trước những trang văn trữ tình và giàu tính nhân văn của
Pautôpxky và Aimatốp. Truyện Trời xanh
mênh mông, Nguyễn Thành Long viết về chuyến đi thực tế của một nữ thi sĩ
đến với một đơn vị hải quân đang canh giữ vùng biển, vùng trời ở vịnh Bắc Bộ,
càng làm cho tôi thêm yêu mến công việc của họ. Tôi thầm mong được gặp ông, chí
ít là để nói với ông rằng tôi say cái chất thơ trong những truyện ngắn của ông
chừng nào...
Một lần, khi nói chuyện với nhà thơ Trần Phương Trà (Trần Nguyên Vấn) tại sân 58 Quán Sứ, anh
cho biết là anh và một vài người nữa đang định đến thăm nhà văn Nguyễn Thành
Long và thế là tôi xin đi cùng. Nhà ông ở thuộc một biệt thự cổ theo kiến trúc
Pháp, chung với mấy gia đình khác, theo kiểu tập thể. Chật hẹp, tối tăm, chung
đụng và dễ va chạm trong sinh hoạt là đặc điểm chung của hầu hết các khu tập
thể cán bộ viên chức Hà Nội một thời. Bước qua đống gạch vụ ngổn ngang trước
cổng số nhà 9 phố Dã Tượng, chúng tôi lần bước theo chiếc cầu thang gỗ ọp ẹp
lên tầng hai. Bà Nguyệt, vợ ông và một cô con gái của ông cũng có nhà. Nhà văn
đã quá yếu sau gần 3 năm ốm liệt giường, nhưng để tỏ lòng mến khách, ông nhờ vợ
đỡ cố ngồi dậy. Trong số những người đến thăm ông hôm ấy chỉ có tôi là lạ, nên
ông hỏi tên tôi trước rồi mới hỏi thăm sức khỏe gia đình từng người. Một lượt
như thế, ông mệt quá thở dốc, nhờ vợ đỡ nằm xuống. Tôi nhìn chăm chăm vào thân
hình nhỏ thó xanh trong xanh bóng vì ốm lâu ngày và cớm nắng của ông mà thầm
hỏi, cái duyên đằm thắm và chất thơ bay bổng mượt mà trong mỗi trang văn của
ông ẩn chứa nơi nào ?...
Qua chuyện trò với vợ ông, mọi người được biết là
chính cái đống gạch vụn ngổn ngang nơi cổng số 9 Dã Tượng kia là của gia đình
ông. Đúng ra là, nhà ông và vài ba nhà khác hiện đang sống chung số nhà 9 Dã
Tượng đã cùng nhau xây mỗi nhà một gian bếp con con dưới sân ngôi biệt thự ngay
giáp với mặt đường, việc này bị xem là vi phạm nên Đội quy tắc quận dỡ bỏ. Ông
nằm nghe mọi người nói chuyện căn bếp, chỉ lặng lẽ đưa mắt hết nhìn người này
sang người khác, tuyệt nhiên không tham gia. Mấy hôm sau sẽ diễn ra Đại hội nhà
văn, mấy anh đi cùng muốn nhà văn Nguyễn Thành Long đến dự, bởi các anh hiểu,
rất có thể đối với ông thì đó là Đại hội nhà văn cuối cùng, bèn đùa bảo: “Anh
cố tới dự. Nếu Hội nhà văn thiếu xe đến đón thì bọn em đưa anh đi bằng xe đạp.
(vỗ vai tôi) Chú này đây còn trẻ khỏe, lại có xe Phượng Hoàng chắc, bọn em sẽ
nhờ chú ấy giúp một tay, thế nào cũng thồ bác đến Đại hội được..”. Ông cười,
nhìn mọi người với vẻ biết ơn...
Lẽ dĩ nhiên, tôi không phải giúp mấy anh ấy đưa nhà
văn Nguyễn Thành Long bằng xe đạp, bởi Hội nhà văn rất quan tâm, trân trọng
dành hẳn một chiếc ô tô chuyên đưa đón nhà văn Nguyễn Thành Long và một số văn
nghệ sĩ khác già yếu suốt mấy ngày Đại hội. Sau lần ấy, tôi cùng đồng nghiệp
còn trở lại nhà ông vài lần nữa, và tất nhiên không phải chuyện văn chương, mà
là chuyện xung quanh căn bếp. Thực tình chuyện đơn giản song xét về lý tình thì
khó xử. Nguyên gia đình nhà văn Nguyễn Thành Long cùng nhiều gia đình khác sống
chung trong ngôi biệt thự thời Tây, hầu hết các nhà đều không có bếp riêng, mà
phải đun nấu ngay phòng ở. Cảnh ấy thật bức bối khi ông ốm liệt giường hàng mấy
năm trời, mà quanh năm suốt tháng, ngày vài ba lần phải ngửi mùi bếp dầu. Bà vợ
và cô con gái thương ông quá, nên mới có chuyện cùng vài nhà khác cơi nới thêm
căn bếp dưới sân chung giáp cổng. Nhà có, nhà không, sinh chuyện kiện tụng, vì
thế Đội quy tắc buộc phải dỡ bỏ nhất là khi ấy thành phố còn chưa có phong trào
nhà cơi nới, trổ cửa ra đường như sau này, nên sự việc thường thành chuyện vi
phạm nghiêm trọng làm vậy. Một lần, chỉ có mình tôi với ông, nhà văn Nguyễn
Thành Long bảo tôi, bằng giọng chân tình gần như thì thầm và đứt đoạn: “Nghe nói, em có viết văn... Hay lắm... nhưng
khó lắm thay... Chân tình là điều cốt lõi... Còn chuyện căn bếp... Mình biết bà
ấy thương mình nên mới làm thế... nhưng mà không sao, mình quen rồi... với lại,
việc nước, việc xã hội thì phải lấy làm trọng... Nếu sai thì thôi... phải biết
chấp hành pháp luật chứ... đúng không em?...”. Tôi rưng rưng xúc động trước
sự chân thực, trong sáng của ông, và chỉ dám chạm nhẹ bàn tay mình vào cẳng tay
gầy tóp, xương xẩu của ông, để bày tỏ sự đồng tình và lòng biết ơn, cảm
phục!...
Rồi mọi chuyện qua đi. Sau một chuyến đi công tác dài
ngày trở về Hà Nội, tôi được biết nhà văn Nguyễn Thành Long đã mất. Tôi tiếc
không được tiễn biệt ông tới nơi an nghỉ cuối cùng. Chẳng biết ông có về chốn
Lặng lẽ
2. Hiện thực Sa pa & Lý Sơn mùa tỏi
Với riêng tôi, Lặng
lẽ Sa-pa không ngoại lệ, và tôi cũng ao ước được đặt chân đến Sa-pa. Hơn
thế nữa, được gặp gỡ hỏi chuyên nhà văn Nguyễn Thành Long, trong một hoàn cảnh
trớ trêu như tôi đã nói ở trên. Bằng chất giọng
Quảng Ngãi đặc sệt, tuy hơi khó nghe song nhỏ nhẹ thân thương, ông chỉ
chen vào khi cần thiết trong câu chuyện của chúng tôi với bà Nguyệt, vợ ông. Thực
ra, khi ấy, tôi và đồng nghiệp là những người được nhà văn Đặng Quang Tình ( khi đó là Trưởng ban Ban thính giả của VOV
), theo chỉ đạo của nhà văn Phan Quang, Tổng giám đốc VOV, cử đến nhà ông để
hỏi chuyện, tìm hiểu thực tế, tìm cách giúp đỡ gia đình ông. Giờ thì là câu
chuyện của cái lý, cái tình... Lẽ đương nhiên, được cả lý cả tình là tốt nhất,
còn không, thì phải để cái lý thắng cuộc. Cũng trao đi đổi lại, song việc của
gia đình ông lại thuộc về cái tình, rốt cuộc, cũng không thể làm gì khác
được...
Còn Sa pa, mùa hè năm 2004 tôi mới lần đầu đặt chân
đến. Lần đầu, lạ lẫm, thích thú, chộn rộn, nên ham nhìn, ham biết, song chẳng
mấy nhớ... Sau này, tôi chỉ còn ấn tượng về ngôi nhà thờ cổ nơi trung tâm thị
trấn trầm lặng trong cái lạnh và sương mù; rồi đó là những câu chuyện hóm hỉnh
về chuyện sinh con đẻ cái và những bài thơ ngơ ngác, ngộ nghĩnh của nghệ nhân
dân gian Giàng Seo Gà, người Mông, Trưởng phòng VHTT huyện Sa pa; rồi nữa là
hai cô gái phóng viên trẻ trung xinh đẹp của VOV Tây Bắc, áo đỏ chói, đèo nhau
bằng xe máy đổ dốc diệu nghệ theo các con dốc ngoằn ngoèo, cua tay áo từ Sa pa
về thị xã Lào Cai trong trời mưa to đường trơn nhẫy...
Sau đó, thêm vài lần nữa tôi trở lại với Lào Cai và
Sa-pa, song trong điều kiện công việc vội vàng. Nay mới trở lại Sa-pa thư thả
hơn. May mắn được mấy ngày nắng đẹp xen kẽ giữa những đợt mưa triền miên do ảnh
hưởng tư cơn bão số 9 đổ vào miền nam Trung quốc và cơn bão số 10 đang lăm le
ngoài khơi miền Trung... Giờ thì nhà cửa đẹp đẽ khang trang hơn, nhiều khách
sạn to nhỏ mọc lên, khách du lịch đông hơn, dịch vụ ăn uống cũng đầy đủ, sang
trọng hơn. Ấn tượng nhất là những quán cafe Wifi theo kiểu Tây, na ná kiểu quán
cafe phố nhỏ, thị trấn nhỏ ở phương Tây mà tôi từng thấy trong các chuyến công
du nước ngoài. Lẽ dĩ nhiên, thoạt đầu là để phục vụ khách Tây, rồi đó, nó cũng
phù hợp với nét sinh hoạt mới của giới chủ, giới trẻ xứ ta... Rồi đó, món ăn cá
hồi sống kiểu Tây (loại cá hồi được nuôi ngay tại Sa pa)... Nét văn hóa Tây pha
trộn, song cơ bản vẫn là văn hóa bản địa của người Mông, người Tày Nùng, người
Giáy... Cũng không thể không nhắc đến những phiên chợ Tình Sa pa tụ họp thường
xuyên vào tối thứ bảy hằng tuần ngay trung tâm trước của nhà thờ cổ. Thay vì,
chỉ thuần các cặp trai gái người dân tộc thủ thỉ bên nhau, còn có thêm các cặp
gái Mông trai Tây thủ thỉ với nhau bằng tiếng Anh...
Ôi, một Sa pa vừa lạ vừa quen của thời mở cửa... Bầu
trời trong đầy sao, phảng phất trong gió lạnh buổi khuya mùi ngô khoai nướng,
trứng nướng, mùi thuốc tắm thảo mộc từ hai bên đường lan tỏa... Xa xa kia bên
hổ nước, một cặp nam nữ đang đi nép bên nhau...
Lòng lại nhớ đến bầu không gian huyền hoặc của một Sa
pa trong truyện ngắn "Lặng lẽ Sa-pa"
của nhà văn Nguyễn Thành Long, nhớ đến từng chi tiết của câu chuyện, nhất là
trạng thái hân hoan của chàng trai ở Trạm thủy văn, nhân vật chính, dùng thủ
thuật lăn đá chặn đường ô tô, chỉ với mục đích dừng xe khách, để được nhìn
thấy, được nói chuyện với khách miền xuôi của một thời khao khát, mộng mơ...
Với nhà văn Nguyễn Thành Long, Sa-pa khiến ông thành
danh. Dĩ nhiên, cùng với Lặng lẽ Sa pa, ông còn có nhiều truyện khác nữa,
cai hay cái thường, vẫn chung một bút pháp trữ tình lãng mạn, song Lặng lẽ
Sa pa nổi bật như một điển hình cho phong cách văn xuôi Nguyễn Thành Long. Đến
mức, tên tác giả và tên truyện gắn chặt với nhau, hễ ai nhắc đến một người ta
liền nhớ cả hai.
Sa-pa đã thế, còn Lý Sơn thì sao ?
Ông quê Quảng
Ngãi, tập kết ra Bắc và trở thành nhà văn. Mặc dù, những truyện ông viết về
miền Bắc (cứ coi là quê hương thứ hai của
ông đi) đều đẹp và đậm chất thơ (như : Lặng
lẽ Sa pa, Trời xanh mênh mông...),
song trong ông vẫn đau đáu một nỗi niềm quê hương bản quán. Và điều đó, chỉ
biến thành hiện thực khi giải phóng miền Nam, ông được về thăm lại quê hương
Quảng Ngãi, được ra đảo Lý Sơn... Sau chuyến về quê ấy, ông cho ra đời tập sách
“Lý Sơn mùa tỏi“. Thực lòng mà nói,
mặc dù nặng lòng với quê, nhưng về bút pháp và giá trị văn chương, theo tôi, “Lý Sơn mùa tỏi“ không bằng những tác
phẩm trước ông viết về miền Bắc. Phải chăng, với Lý Sơn, Quảng Ngãi, mảnh đất
cha sinh mẹ đẻ, ông đã quá quen thuộc, nên khi chấp bút, ông sa vào tả thực,
thấy sao viết vậy, như để thỏa nỗi nhớ mong những năm tháng ngày Bắc đêm Nam,
nên nó mất đi chất thơ mộng, một thế mạnh vốn có của ông.
Song, khi tước bỏ bút pháp giàu chất thơ, Nguyễn Thành
Long không còn là chính mình nữa. Người đọc, không bị ông dẫn dụ vào mê cung
của mình, không còn bị cuốn theo cảm xúc thơ trong mỗi câu văn, trong từng tình
tiết truyện từng làm nên không gian ảo mộng trong mỗi truyện ngắn trước đây của
mình... Ngỡ như có một Nguyễn Thành Long khác vậy ... Vấn đề đặt ra là ông vô tình
hay hữu ý thay đổi bút pháp khi viết Lý Sơn mùa tỏi?
Một hè, lần đầu tôi ra Lý Sơn trong đoàn công tác của
VOV, mang quỹ hỗ trợ cho tập đoàn nghề cá của đảo thuộc chương trình giúp ngư
dân nơi đây vươn khơi, bám biển. Hình ảnh ví von của một phóng viên Đài Phát
thanh truyền hình Quảng Ngãi trong các phóng sự của mình, rằng mỗi con tàu ngư
dân trên biển Đông như những cột mốc khẳng định chủ quyền biển đảo thiêng liêng
và sự toàn vẹn lãnh thổ của tổ quốc trên biển, cứ ám ảnh tôi. Rồi đó là những
tư liệu về Hải đoàn Hoàng Sa thời phong kiến và lễ hội Khao lề tế lính Hoàng Sa
còn giữ đến ngày nay,... Tất thảy, khiến tôi mường tượng, cả đảo Lý Sơn này là
một con tàu lớn kiêu hãnh thả neo giữa trùng khơi. Và mỗi ngôi mộ gió trần mình
phơi nắng mưa biển cả, mỗi nhánh tỏi mồ côi lớn lên trong cát dâng hương vị cay
nồng như mỗi con người bám trụ nơi đây... Với Nguyễn Thành Long, Lý Sơn là một
sự trở về, về gần sau bao nhiêu năm xa cách và thương nhớ, về gần với hiện thực
trần trụi của đời sống dân sinh,…Vậy nên, ông cứ hiện thực mà viết, viết cho
thoả sự thèm khát của ngòi bút, cần chi phải thi vị phủ lên câu chuyện bằng một
màn sương khói?...Với riêng tôi, khi đặt chân bước trên cát biển Lý Sơn, chứng
kiến quang cảnh nơi đây, nghe chuyện kể
về Hải đoàn Hoàng Sa xưa… để vỡ ra nhiều điều, thì tôi hiểu, Nguyễn Thành Long đã
chủ động thay đổi bút pháp hiện thực khi ông viết Lý Sơn mùa tỏi, bởi chỉ bằng bút
pháp ấy mới tải nổi hiện thực cuộc sống
từ quá khứ đến hiện tại vùng đất khơi xa nắng gió này.
Và như vậy, Lý
Sơn mùa tỏi, lại có giá trị hiện thực riêng của nó...
Trở lại Sa-pa thì sao? Giờ Sa-pa thành điểm du lịch
nổi tiếng, đường cao tốc bang bang, lại thêm cáp treo lên đỉnh giời
Phan-xi-pan, nên mỗi dịp nghỉ lễ hay cuối tuần, khách tham quan ùn ùn đổ về
khiên trục xuyên tâm thị trấn tắc nghẽn, người xe nhích từng tý như trung tâm
Hà Nội giờ cao điểm… Phải vậy chăng, khiến tôi đọc lại Lặng lẽ Sa pa
thấy hồn vía câu chuyện bay đi nhiều?
Hãy cất giữ Lặng
lẽ Sa-pa vào đâu đó, một
nỗi buồn xa vắng bàng bạc của thời gian,... song đó lại là ký ức một thời thanh
thiếu của tôi...
Nhận xét
Đăng nhận xét