@@@
Năm 2024, nhà văn Vũ Thư Hiên đến chơi toà soạn tạp chí
Nhà văn & cuộc sống ở trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam, số 9 phố Nguyễn Đình
Chiểu, Hà Nội. Ông đi cùng con gái, chị Lan, có sự trợ giúp của hoạ sĩ-nhà văn
Lê Thanh Minh. Ở tuổi ngoại chin mươi, chân ông yếu, nhiều khi phải ngồi xe
lăn, nhờ có thang máy nên ông vẫn lên được phòng biên tập ở mãi tầng 5. Vũ Thư
Hiên ngồi đấy, sơ mi màu trứng sáo xơ-vin quần ấu trắng, nụ cười nhẹ với gương
mặt trắng trẻo đầy vẻ thư nhàn hiền lành, khác hẳn với con người ông gần 30 năm
trước tôi tình cở gặp ông lần đầu ở Paris tại nhà riêng của nhà văn-lính thợ Đặng
Văn Long, một Việt kiều định cư ở Cộng hoà Pháp.
Thực ra, đây
là lần thứ hai tôi viết về nhà văn Vũ Thư Hiên, nhưng lần trước ông chỉ là nhân
vật phụ trong câu chuyện tôi viết về nhân vật chính, nhà văn Đặng Văn Long, một
cựu lính thợ (ONS), tác giả của hai cuốn sách, cuốn đầu là “Lính thợ ONS”
được xuất bản trước đó ở Việt Nam và cuốn sau về người Việt Nam ở Pháp dày cỡ
500 trang in. Tình cờ gặp nên Vũ Thư Hiên chỉ xuất hiện thấp thoáng cho thêm phần
đậm đà cho bài viết “Có một người văn Việt ở Paris” của tôi.
Chuyện là, cuối
thu đầu đông năm 1996, tôi cùng mấy đồng nghiệp ở Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV)
có học bổng dự một khoá đào tạo báo chí phát thanh hiện đại ở Paris. Cuối khoá,
nhóm chúng tôi thực hiện một chương trình báo cáo. Chúng tôi chọn đề tài về người
Việt ở Pháp, qua sự giới thiệu, liên hệ với nhà văn Đặng Văn Long. Đúng hẹn, Đặng
Văn Long đón chúng tôi ở nhà tiêng của ông, một căn hộ rộng hơn tram mét vuông
trên tầng 7 chung cư ở ngoại ô Paris. Chuyện trò, phỏng vấn xong xuôi, ông giữ
chúng tôi ở lại dùng bữa trưa, nấu theo kiểu cơm Việt mà ôbg đã nhờ người chuẩn
bị. Ông Long bảo, chờ thêm một thực khách người Việt, chắc mấy em Việt Nam sẽ
biết người ấy là ai. Người thực khách ấy đến, ông Long giới thiệu, nhà văn Vũ
Thư Hiên, mới đến Pháp ít lâu và dự định sống lâu dài ở Pháp. Tôi biết tên tuổi
ông, chuyện ông từng bị hoạ tù đày cũng chỉ nghe sơ, không mấy rõ, nhưng cuốn
sách “Miền thơ ấu” của ông thì tôi đã đọc vài lần và rất thích. Bữa
cơm đông người, chuyện này nọ đủ thứ, ẩm thực Việt, ẩm thực Tây, chuyện văn
chương, đời sống xã hội, dĩ nhiên có cả chuyện Vũ Thư Hiện bị giam giữ tù đày.
Ông nói là chính, ông Long chỉ đỡ lời, còn chúng tôi nghe hóng, có phần e ngại
và cảnh giác nên ầm ừ cho qua chuyện mà thôi. Khi ấy, ông mới ngoài năm mươi,
gương mặt sạm đi, khômg mấy thiện cảm và có gì đó u uẩn, sường sượng của một
người trốn chạy khỏi quê hương, đất nước của mình dù bất cứ lý do gì. Giọng
nói, ngôn từ, kiểu cách không bình thường, như thanh minh lại pha chút oán hận…
Dĩ nhên là thế, ở hoàn cảnh cụ thể của ông khi ấy, cũng không có gì là lạ.
Tôi mang theo mấy cuốn sách, có tập
truyện ngắn thứ hai của tôi mới xuất bản ở Việt Nam, ký tặng ông Long và ông
Hiên. Ông Long bảo quý quá, thèm đọc sách Việt để biết văn chương nước nhà. Còn
ông Hiên hứa, sẽ đọc cẩn thận và nhận xét sau khi đọc xong. Ông lấy số điện thoại
nơi chúng tôi thuê ở. Chia tay hai ông, chúng tôi về trước, ông Hiên ở lại hay
về sau thì không rõ Tưởng ông Hiên nói chơi, nhưng chừng ngót tuần sau, tối muộn,
ông Hiên gọi điện tới, bảo ông đã đọc hết tập truyện của tôi, các chuyện nói
chung là được, nhưng chỉ ở mức trên trung bình, riệng truyện “Biển của một
thời” thi ông khen hay. Ông Hiên còn nhấn nhá “Truyên này hay. Chả
kém gì Tây đâu. Truyện hay của Tây viếtcũng đến thế thôi”. Tôi nghe mà mừng.
Được một nhà văn thuộc hang tầm cỡ như Vũ Thư Hiên khen, thật không phải dễ. Tưởng
vậy thôi. Trước lúc kết thúc khoá học về nước, chúng tôi lại tình cờ gặp ông Hiên
trong lúc chờ metro. Lần này đi cùng ông có một bóng hồng. Chuyện vội mấy câu
xã giao để rồi ai đi đường nấy. Chúng tôi lên tàu trước, để lại ông ở sân ga
cùng bóng hống của ông,… Tàu chạy, tôi cứ mường tượng và nghĩ ngợi, hẳn cuộc sống
của ông Hiên sẽ không dễ dàng đâu mặc dù Pháp và phương Tây nói chung vốn nổi tiếng
là vùng đất của tự do. Chăn nào mà chả có rận,…
Vâng, giờ thì ông ngồi đây, vẻ thanh
nhàn, thư thái và tự tin nữa. Thì có gì mà không tự tin, tưởng chẳng thể về nước
được, nhưng rồi nay về nước, vào Nam ra Bắc, đi lại thoải mái, gặp gỡ ngươi
này, tiếp xuc chốn nọ, có sao đâu, có ai làm gì đâu. Mà đến nơi nào cũng được
người thân, anh em, bạn bè văn chương đón tiếp chu đáo, ấm áp tình người… Thì
đã ngót ba chuc năm trôi qua, kể từ khi tôi gặp ông lần đầu ấy, đất nước thay đổi
nhiều lắm, tương quan thế giới thay đổi từng ngày và hẳn chính ông cũng đã thay
đổi không ít, suy ngẫm, tâm thế, cách nhìn nhận, đánh giá, từ những buồn vui cuộc
đời mình đã trải?... Các nước từng gây hấn với mình, bao chết chóc đâu thương,
ngần ấy năm, giờ còn hoà giải, hoà hợp, rồi đối tác toàn diên với nhau nữa là,
thì có gì mà mình lại không “hoà giải” được với quê hương mình. Thực ra, có gì
cần hoà giải đâu, là mình tự hoà giải với chỉnh lòng mình đấy chứ? Là mình chối
bỏ đất nước, đương nhiên vì lý do này nọ, chứ quê hương đất nước có chối bỏ
mình đâu…
Vậy nên, giờ thì tôi muốn nhìn nhận
về văn chương của Vũ Thư Hiên, hay đúng ra về riêng tác phẩm văn học của ông, sự
đóng góp của ông cho văn học Việt Nam hiện đại. Thực ra, cũng không nhiều nhặn
gì cho lắm, song lại ấn tượng. Tác phẩm “Miền thơ ấu” của Vũ Thư
HIên đã được ghi nhận bằng tặng thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam và được bạn đọc
yêu thích, thật không có gì bàn cãi. Cùng với đó, ông có một số truyện ngắn và
bút ky, tản văn. Nhìn chung, văn của ông đẹp, dượm chất trữ tình, vì thế ông rất
thành công khi dịch văn chương Nga-Xô viết, đặc biệt là tác phẩm “Bông hồng
vàng” của K. Paustovsky với bút danh Kim Ân. Chúng ta đều biết, K.
Paustovsky, nhà văn Nga nổi tiếng ở thể loại truyện ngắn, tản văn giàu chất trữ
tình qua bộ ba tác phẩm Bông hồng vàng – Một mình với mùa thu – Bình minh
mưa từng làm hàng triệu trái tim Việt thổn thức, thì công đầu thuộc về
dịch giả Kim Ân (bút danh của Vũ Thư Hiên) với tác phẩm Bông hồng vàng. Mang
vẻ đẹp văn chương cua K. Paustovsky vào Việt Nam còn nhờ các dịch giả khác nữa,
song bản dịch của Vũ Thư Hiên như một tiền đề mẫu mực phô diễn vẻ đẹp văn chương
của nhà văn này,… Giờ hễ nói đến K. Paustovsky, dù các dịch giả Cao Xuân Hạo,
Phan Hồng Giang dịch cũng rất hay, nhưng người ta không thể không nói đến Vũ
Thư Hiên. Ơn giời, Vũ Thư Hiên được hưởng lộc từ ông nhà văn Nga- viết này. Dĩ
nhiên, Vũ Thư Hiên phải là người có tài, giỏi tiếng người đã đành, còn phải giỏi
tiếng ta, thì mới bắt được cái thần của người ta mang về xứ mình không nhưng
nguyên vẹn mà còn tô điểm thêm. Giờ đây, những truyện như Lẵng quả thông,
Người đầu bếp già, Chuyến xe đêm, Tuyết… trở thành bất hủ,
mẫu mực về thể loại chân dung văn học cho các cây bút ở xứ mình,…
Hơn ba chục năm bôn ba ở nước
ngoài, niềm mong ước được hồi hương của Vũ Thư Hiên rốt cuộc cũng thành hiện thực
cùng biết bao băn khoăn phấp phỏng. Năm 2024, Vũ Thư Hiên về Việt Nam, vào Nam
ra Bắc, đi đây đó, rộng mở và yên bình. Có ai làm gì ông đâu, không những thế,
đi đến dâu ông cũng được người thân, bạn hữu, dân văn chương, bạn đọc từng yêu
mến văn ông đón tiếp cởi mở, nhiệt thành, chu đáo, ấm áp. Thực tế vậy, hẳn ông
không cảm thấy lo lắng bị theo dõi hay giám sát gì nhỉ. Của đáng tội, theo cách
nói dân gian, một ông già cửu tuần, ngồi xe lăn, đến độ sức cùng lực kiêt rồi,
mong cụ sống yên lành bên con cháu, viết thêm được gì thì viết, cũng tốt, chứ
người ta cũng bận rộn lắm, bao nhiêu việc phải làm, chứ,… Là tôi cứ nghĩ thế,…
Hôm nhà văn Vũ
Thư Hiên đến toà soạn chúng tôi, thử trí nhớ của ông, tôi gợi chuyện cũ, rằng
mùa đông năm 1996, tôi từng gặp ông ở Paris tại nhà riêng của ông nhà văn-lính
thợ ONS Đặng Văn Long. Ông nheo mắt, lặng yên một chút, lặp đi lặp lại mỗi câu
“Anh Long ấy… Anh Long tốt. Tốt lắm”. Dáng vẻ, hình như ông đã quên, lại
cũng có thể, ông nhớ nhưng như muốn quên đi tất cả,…? Ngày ấy, ông mới rời bỏ đất
nước, trốn chay hay ra đi, chỉ ;à cách nói, là vì con người ứng xử với nhau mà
sinh lòng khác, chứ đâu phải vì quê hương chối bỏ mình,… ? Thời gian xoa dịu tất
cả, trải đời, hiểu người, hiểu mình, biết thiên hạ rộng lớn là thế nhưng đâu dễ
tìm chỗ dung thân, biết quê hương dẫu không lớn song lúc nào cũng đủ chỗ để cưu
mang và bao dung mình… Với nhà văn Vũ Thư Hiên, đi thật xa để về gần, là thế,…?!
Năm 2024, sau
hôm đến thăm Hội Nhà văn Việt Nam, rồi nữa, thăm toà oạn Tạp chí Nhà văn
& cuộc sống, đều được đón tiếp nồng hậu, ông tin tưởng gửi truyện đến in. Cái truyện của
ông mang tên “Đôi mắt màu đêm” dẫu không hay như kỳ vọng của toà soạn
nhưng cũng là một truyện khá, ý tứ, văn phong hoạt. Tạp chí in ngay, điều đó hẳn
mang đến cho ông sự tự tin, rằng sáng tác của mình, cứ đúng là văn chương thì
chẳng có rào cản nào cả. Rồi đây, rất có thể, một số truyện ngắn của ông sẽ được
nhieeif báo sử dụng, được xuất bản ở trong nước bình thường như bao nhà văn
khác.
Kể cả khi, chẳng cần thêm gì nữa, thì với “Miền
thơ ấu” và tác phẩm dịch thuật “Bông hồng vàng”, với ông
đã là đủ,…
Nhận xét
Đăng nhận xét