Một ngày ở quê
Truyện ngắn của Nguyễn Chu Nhạc
Thiếu tiểu ly
gia lão đại hồi
Hương âm vô
cải mấn mao tồi
Nhi đồng
tương kiến bất tương thức
Tiếu vấn
khách tòng hà xứ lai
(Hạ Tri
Chương)
Tôi
nhận được giấy mời từ quê do vị trưởng thôn ký, đại khái thông báo việc tổ chức
lễ khánh thành đình làng sau một thời gian tu sửa. Tôi sắp xếp công dịnh chớp
nhoáng đảo nhoàng, song khi biết, vợ tôi đòi về cùng. Cô ấy bảo: “ Chuyện
đình đám thờ cúng là việc hệ trọng. Nhà mình cũng phải góp thêm ít tiền công
đức nữa chứ. Với lại, đã lâu rồi em không về quê bên ấy, hằng năm toàn anh về
một mình hương khói mộ ông bà và các cụ, không khéo các cụ lại quở rằng chẳng
thấy con cháu dâu đâu thì chết !... “. Tôi gàn, bảo về trước dự lễ,
rồi tranh thủ thắp hương mộ các cụ, xem sao để cuối năm xây lại mấy phần mộ lâu
năm đã bị hư hại.
Thế
là tôi về quê. Tiện và sướng làm sao, xe buýt tuyến ngoại tỉnh cứ dăm phút một
chuyến, mà đi nửa chặng hết có chục ngàn đồng . Xuống ngang đường, thêm
một cuốc xe ôm chừng ba cây số mới tới quê. Cậu xe ôm chở tôi mặt non choẹt đòi
đắt gấp rưỡi. Tôi bảo đắt thế thì cậu ta cười khơ khớ bảo: “ Bác ơi,
đấy là cháu hữu nghị lắm rồi đấy… Chứ ngày ngày cháu chở hội cờ bạc, cũng từ
thành phố về đây đánh, cứ là gấp đôi thế này họ cũng chi không thèm hỏi một
câu, lại chẳng buồn chờ lấy lại tiền lẻ ấy …Họ thua được cả vài chục triệu ấy
chứ, đầu thèm ỉ eo mấy đồng bạc bọ… “. Tôi không ngạc nhiên về những
chuyện cờ bạc, ma tuý, kao-rao-kê và mại dâm về quê, song cũng hơi ngạc nhiên
bởi không ngờ qui mô sòng bạc ở đây lại lớn đến vậy, khi cậu xe ôm bảo rằng, họ
thua được đến vài trăm triệu là chuyện thường. Tôi hỏi :” Thế chính
quyền địa phương, và công an ở đây không ra tay à ?”. Cậu xe ôm ôi dào to
tướng rồi ráo hoảnh:” Bác ơi, chúng mua hết cả rồi !...”. Tôi cứng
lười, chẳng biết nói gì. Cậu xe ôm thấy tôi im lặng, lại bắt chuyện: “Bác
quê đây à? Thôn nào đấy?”. Tôi trả lời, cậu ta bảo: “Đúng rồi, hôm nay,
thôn ấy hội làng, khánh thành việc tu sửa đình làng, nghe đâu trước đó còn xây
cả nghè tiến sĩ nữa. Trống phách ầm ĩ từ chiều qua,”. Tôi ừ hữ cho qua
chuyện. Vào làng, tôi bách bộ ra thẳng sân đình vì muốn dự chính lễ. Vừa kịp,
sân đình cờ quạt, trống chiêng tưng bừng khai lễ…
Đình làng tôi thờ Thành hoàng là
Thái sư Lý Đạo Thành, một nhân vật lịch sử quê châu Cổ Pháp, Kinh Bắc, từng là
trụ cột dưới hai triều vua Lý Thánh Tông và Lý Nhân Tông. Vốn là người thông
minh dĩnh ngộ, tài cao đức trọng, thanh liêm chính trực, đương thời, khi vua Lý
Thánh Tông xuất kinh đi đánh dẹp quân Chiêm, ông và Nguyên phi Ỷ Lan đã được
nhà vua giao nhiếp chính. Sau này, khi nhà vua băng hà, Lý Nhân Tông lên ngôi
lúc mới bày tuổi, ông cùng hai vị Hoàng thái hậu là Thượng Dương và Linh Nhân Ỷ
Lan cùng giúp vua bé việc triều chính thì xảy ra sự chia rẽ, tranh giành quyền
lực và sự ảnh hưởng đến nhà vua giữa hai vị này. Ông đứng về phía bà Thượng
Dương, trong khi Thái phó Lý Thường Kiệt nghiêng về bà Linh Nhân Ỷ Lan. Cuộc
tranh giành phân định, bà Linh Nhân Ỷ Lan là mẹ đích của vua Lý Nhân Tông,
thắng thế, bà Thượng Dương cùng bảy mươi hai cung nữ của vua cha phải chết, còn
Thái sự Lý Đạo Thành bị giáng chức và bị biếm vào quản xứ Nghệ An, cho đến khi
quân Tống xâm lược, mới được gọi về triều phục chức và ông góp công lớn trong
việc đánh thắng giặc Tống và ổn định triều chính, đặc biệt là các chính sách
phát triển dân sinh. Nghe nói, Lý Đạo Thành được phong làm Thành hoàng ở nhiều
làng mạc quanh vùng quê ông, trong đó có làng tôi. Nhiều đời nay, dân làng lấy
làm tự hào vì được thờ phụng vị Thành hoàng dày công đức với dất nước, dân
chúng. Chính vì vậy, sau nhiều năm. ngôi đình được sử dụng làm kho chứa, rồi
lớp mầm non, khi phong trào khôi phục các chùa chiền, miếu mạo nở rộ, nhất là
khi ngôi chùa cổ Linh Hương ở làng bên được tôn tạo thì bà con hô hào, hùn nhau
đóng góp công đức, xin phép chính quyền và ngành văn hóa khôi phục lại đình
làng.
Tôi
len vào đám đông, tìm đến bàn ghi công đức, thực hiện xong nghĩa vụ, rồi quay
ra xem lễ, một vài người làng cao tuổi nhận ra tôi gật đầu, mìm cười chào nhau.
Bỗng có ai đó vỗ nhẹ vào vai tôi, ngoảnh ra, thì ra ông Đăng, một người họ gần
bên bà nội tôi. Lâu rồi mới gặp nhau, tay bắt mặt mừng. Hai anh em đứng xem lễ
một lát, Đăng rủ tôi ra ngoài câu sông chuyện trò cho đỡ ngột ngạt. Có lẽ, mấy chục năm rồi, tôi mới ra lại cầu sông cửa
đình này, nơi lưu giữ bao kỷ niệm tuổi thơ
tôi ngày còn đi học, khi nhà tôi từ Hà Nội chuyển về quê sinh sống những
năm đầu của cuộc chiến tranh chống Mỹ. Cầu sông đã xây mới, không còn sứt mẻ
ngày nào, nhưng nước sông mùa cuối năm cạn gần đáy và lên mùi khó chịu. Riêng
cây đa già cỗi thêm, nhưng thân cành chẳng mấy sum xuê, còn cât bàng tơ ngày
xưa đã dần thành cổ thụ. Chẳng gì cùng một phần ba thế kỷ đã qua. Đăng cười
bảo:
-
Bác à, chẳng hay bác có rỗi rãi thì ở quê vài ngày... lâu lâu anh em mình mới
gặp nhau, chuyện trò cho đã những năm tháng xa...
- Mình định chiều ra lại Hà Nội. Lát tranh
thủ ra đồng thắp hương mộ ông bà và các cụ...
-
Bác ạ, em đề nghị thế này... Bác cứ xong việc hương khói đi. Chiều nay về nhà
em chơi, mừng cho em có cái nhà mới khang trang, tối nay bác ngủ lại nhà em một
đêm, anh em mình làm dăm chén rượu, chuyện trò đôi câu... là em có chuyện muốn
thưa với bác, với lại, em cũng muốn xin ý kiến bác một việc quan trọng, bác
nhé....
Thấy
tôi ầm ừ định từ chối, Đăng dấn tới:
-
Bác đồng ý đi cho em vui. Bác gọi điện báo cáo, cắt cơm với bác gái... – Đặng
cười cầu tài – Bác không biết đấy thôi, chứ em vẫn mò vào đọc trộm cái Phây-búc
của bác đấy. Thơ văn bác lai láng, chuyện làng quê, chuyện tình tang đủ cả...
Em là em kính phục bác đấy, bác à.
Biết
là khó từ chối, tôi đồng ý, rồi chào Đăng theo đường làng thủng thẳng ra đồng.
Nghĩ bụng, cái nhà tay Đăng này thật khéo nói, nhung mà cũng không phải là
người lẻo mép. Trong số những người cùng lứa với tôi, ở lại làng, Đăng là người
có kiến thức nhất. Thời chiến tranh, Đăng nhập ngũ, làm y tá y sĩ gì đó, phục
viên về, làm ở Trạm y tế xã, nghe nói có học thêm Đông y, giờ nghỉ, vẫn nhận
chữa bệnh ở nhà. Nghe đâu, cũng là người có uy tín ở làng xã. Chẳng biết lão ta
thưa gửi gì với mình đây? Thôi kệ, xem sao... Mình hay phải đi đi về về làng,
cầu thân với người như vậy, âu cũng là cái hay.
Tôi
tha thẩn bày lễ, thắp hương trên mộ ông bà nội, cha mẹ ở nghĩa địa làng, đợi
tàn thương hóa vàng, ngồi tạm ở Nghè tiến sĩ đợi. Cuối làng tôi, đường ra cánh
đồng rộng, ngoài nghĩa địa làng, có có đôi giếng đất cổ, và ở mỗi giếng đất,
trên bở có một cây si và một cây đa, tuổi cây cũng ngót trăm năm rồi. Hai giếng
đất này ngày xưa làng chuyên lấy nước ăn, khi xây dụng hợp tác xã nông nghiệp,
làng có phong trào giếng khơi, mỗi nhà đào riêng, nên giếng đất chung bỏ không
dùng, lâu ngày thành ao tù nước đọng. Còn nghè tiến sĩ thì làm mới, cũng là
mong muốn phục hồi cái sự học, bởi ngày xưa, thời Lê Trịnh, làng có một vị đậu
Tiến sĩ...
@
Ngày
nhỏ, khi từ Hà Nội chuyển về quê sinh sống ngày năm đầu cuộc chiến tranh chống
Mỹ, trong căn nhà mái rạ tường đất, để cho con biết lịch sử và văn hóa làng, bố
tôi, hằng đêm, trước khi ngủ, thưởng kể chuyện cho tôi nghe. Bao nhiêu là
chuyện, nay tôi quên nhiều, nhưng có chuyện này thì tôi nhớ...
Rằng
Thành hoàng làng tôi thờ ở đình là Thái sư Lý Đạo Thành, một vị quan đầu triều
tài ba, thanh liêm, đức độ. Song ở làng tôi, ngay gò đất cao cổng khu đất cũ
của ông nội tôi do các cụ xưa để lại, đồn là nơi trú ngụ của một vị thần giữ
của. Mà thần giữ của này, tục gọi là Cô Yêu, thường hiện lên dưới hình bóng đàn
bà quần áo trắng toát, đầu đội nón thúng quai thao, dật dờ tha thướt, như kiểu
chị Hai đi hội Lim quan họ, vào những đêm trăng suông sương mở. Với hình bóng
ấy, Cô Yêu là nỗi ám ảnh cho hết thảy những ai hay phải đêm hôm khuya sớm.
Không những thế, Cô Yêu không ai thờ cúng, nên đói khát, hay trêu ghẹo, quấy
đảo người trần, nhất là đám trẻ con trong làng vốn leo trèo bẻ cành hái hoa quả
dại nơi gò đất Cô trú ngụ. Đồn rằng, nhiều đứa trẻ bị Cô Yêu làm ốm, nhưng khi
nhà chúng sửa lễ cúng và cầu khẩn, là Cô cho khỏi liền. Ông nội tôi, một nhà
Nho được xem là nhiều chữ nhất hàng xã, thì cử mấy khoa thi cuối cùng của Triều
Nguyễn, đều thất bại. về mở lớp dạy chữ Nho tại gia, lấy làm bực tức, bèn đánh
tiếng thách Cô Yêu. Thế là một đêm trăng suông mùa hè, Cô Yêu hiện hình băng qua
đám học trò ngủ la liệt ngoài hiên và sàn nhà, chống tay đầu giường nhòm thẳng
vào mặt ông nội tôi. Ông tôi bàng hoàng vùng dậy, bám theo, bóng Cô lướt ra sân
vườn rồi mất hút vào gò đất. Ngay sau đó, ông cụ cho xây một miếu nhỏ ngay trên
gò, tuần rằm mùng một, lễ vậy hương khói. Từ đấy, Cô Yêu không quấy đảo làm
bệnh tật cho ai nữa. Âu cũng là một việc phúc đức. Thế nhưng, ông nội tôi lại
bị ám ảnh hình bóng Cô Yêu, thể chất vốn ốm yếu, mấy năm sau nên trọng bệnh rồi
mất, khi mới ngoài bốn chục tuổi. Bố tôi bảo, đêm Cô Yêu hiện hình, bố tôi bé
tý, ngủ chung giường với ông nội tôi, cũng bị ông tôi loi dậy, chỉ cho xem bóng
dáng Cô nhưng bố tôi chẳng thấy gì. Bố tôi sau này thể chất mạnh khỏe, bảo là,
yêu ma chỉ bắt nạt những người yếu bóng vía thôi...
`Chuyện
về Cô Yêu không chỉ có thế. Nguyên là, làng bên, giáp với làng tôi, có ngôi cổ
tự Linh Hương, được cho là xây dựng từ thời Lý, theo lệnh của bà Linh Nhân
hoàng thái hậu Ỷ Lan để sãm hối việc bày mưu sát hại Hoàng thái hậu Thượng
Dương cùng bảy mươi hai cung nữ của vua Lý Thánh Tông. Trải qua nhiều thế kỷ,
đến nay, ngôi cổ tự sau nhiều lần hưng phế, vẫn còn một bệ đá khổng lồ hình sư
tử đá đội tòa sen được chạm khắc tinh xảo, vốn là bệ tượng Phật Thích Ca màu
ni. Kể rằng, bệ đá hình sư tử này, xưa kia là một con sư tử thành tinh ở xứ
người từng ăn thịt nhiều người, rồi bị Đúc Phật cảm hóa, giác ngộ thành tảng
đá. Cơ duyên, tảng đá ấy được chọn chế tác thành bệ Phật hình sư tử đội tòa
sen, đặt ở chùa này, tục gọi Sấm Đá. Yên phận theo nhà Phật vậy, nhưng bản năng
thú tính xưa vẫn ngọ ngậy, lâu lâu thoát ra ngoài. Tinh Sấm Đá biết được thân
phận Cô Yêu xưa vốn là một cô gái vùng đất Quan họ, nổi tiếng xinh đẹp hát hay.
Cô gái này con nhà nghèo ở một làng ven sông Cầu, thời Bắc thuộc, thủ phủ xứ ta
đóng tại Luy Lâu, nên được một viên quan nhỏ người Tàu, tậu về lấy tiếng làm vợ
lẽ. Cô gái được giữ đồng trinh để rồi phù chú thành thần giữ của cho nhà viên
quan đó, trước khi về lại xứ Tàu. Tinh Sấm Đá si mê và theo đuổi Cô Yêu, như nợ
duyên tình dở dang nảo nao kiếp trước. Khốn nỗi, Cô Yêu chỉ đỏng đảnh đưa tình
với Tinh Sấm Đá, chứ thâm tâm, Cô vừa say mê, vừa ngưỡng mộ đến sùng kính vị
Thành hoàng làng Lý Đạo Thành, vốn người cùng quê, lại đức cao vọng trọng một
thời. Thành hoàng giữ đạo Nho, nghiêm cẩn, không màng danh lợi, tình ái. Và
hình như, ngài lâm vào tình trạng khó xử, ấy là không muốn phũ phàng, hắt hủi
Cô Yêu, mà cũng chẳng muốn gây thù chuốc oán với Tinh Sấm Đá. Cuộc tình tay ba
đuổi bắt ấy xuyên qua nhiều thế kỷ, lâu lâu các vị ấy dậy sóng là người làng
hoặc lâm vào tính trạng úng lụt, sâu bệnh, mất mùa, đói kém, hoặc dịch bệnh
chết người. hoặc xảy ra cảnh giặc giã chiếm làng đốt nhà...
Chuyện
xưa là vậy, cho đến đầu thế kỷ XX, vẫn còn chuyện Cô Yêu hiện hình đòi ông nội
tôi xây miếu thờ, hay chuyện Tinh Sấm Đá gầm lên rung nhà chuyển đất, thị uy
oai linh, khi người Pháp cho làm con đường xe lửa Hà Nội-Hải Phòng chạy ngang
qua vùng đất này. Ấy vậy, khi cách mạng thành công, chính phủ và nhà nươc dân
chủ mới ra đời, thay thế cho chế độ phong kiến tập quyền nhà Nguyễn, rồi sau
này là cải cách điền địa, tiếp đến phong trào văn hóa mới, câu chuyện rắc rối
giữa ba vị còn còn nữa. Đất vườn nhà tôi được Đội Cải cách lấy đem chia cho các
nhà bần cố nông, miếu Cô Yêu bị bỏ hoang, không ai hương khói, thậm chí âm phần
bị đào bới tìm của, nhưng Cô Yêu nào thấy bóng vía; đình làng tôi được trưng dụng làm kho chứa đồ
đạc do Đội cải cách tịch thu của các nhà địa chủ về chia cho dân nghèo, rồi sau
biến thành lớp tiểu học, mầm non, trẻ con thài bậy, thành hoàng cũng đâu dám ỉ
eo gì; còn chùa cổ Linh Hương làng bên cũng bị đập phá hoang tàn, tượng Phật bỏ
trôi sông hoặc vứt nổi dập dềnh nơi ao chùa, bệ tượng Sấm Đá trơ trọi nắng mưa,
hàng ngày bị bọn trẻ làng, học trò chúng tôi leo treo, vễ bẩn, tè bậy, cũng đâu
thấy Tinh Sấm Đá nổi giận... Thế mới hay, cái uy của dương gian, khi mạnh lên
thì lấn át tất cả, đến thần thánh linh thiêng, hay yêu ma quỷ quyệt đều bạt vía
kinh hồn mà bay ráo!...
@
Dọn
lễ hóa vàng nơi phần mộ các cụ xong, trời vừa đúng bóng. Nghe ngóng, nơi đình
làng, lễ hội đã tàn, đến phần tiệc tùng, cô bàn. Theo lệ, những nhà có giấy
mời, đóng góp công đức, đều được dự tiệc cơm rượu. Tôi ngại, tránh việc ăn
uống, vào cửa Nghè tiến sỹ, ngồi ghé, mở túi lấy gói xôi lạc muối vừng và chai
nước do vợ chuẩn bị mang theo từ nhà, dùng bữa trưa. Nghỉ cho xuôi bụng, gọi
điện báo vợ việc ở lại quê đến mai, tôi thả bộ một đoàn bờ sông làng, như tìm
lại dấu vết kỷ niệm xưa thời đi học tuổi mới lớn. Lưng chiều, đợt gió bấc tràn
về, trời lắc rắc mưa rét, tôi trờ vào làng, tìm đến nhà chú em họ Đăng.
Vẫn nhớ lối vào nhà Đặng, gần cuối làng, con ngõ cũ, chỉ khác là ngày trước lát gạch nghiêng long lở, nay được thay mới bằng mặt bê tông. Tôi dừng trước cổng, hơi ngờ ngợ. Ngôi nhà ngói xây theo kiểu đại khoa, ba gian hai trái xưa, nay mới tinh ngôi nhà ba tầng mái bằng. Riêng mấy cây cau thì vẫn cũ, vươn cao hơn thôi. Tôi đánh tiếng, Đặng đon đả ra mở cổng, cười giả lả:
Vẫn nhớ lối vào nhà Đặng, gần cuối làng, con ngõ cũ, chỉ khác là ngày trước lát gạch nghiêng long lở, nay được thay mới bằng mặt bê tông. Tôi dừng trước cổng, hơi ngờ ngợ. Ngôi nhà ngói xây theo kiểu đại khoa, ba gian hai trái xưa, nay mới tinh ngôi nhà ba tầng mái bằng. Riêng mấy cây cau thì vẫn cũ, vươn cao hơn thôi. Tôi đánh tiếng, Đặng đon đả ra mở cổng, cười giả lả:
-Bác
đây rồi. Vinh dự cho em quá, hôm nay rồng đến nhà tôm đây. Bác không hứa, nhưng
em biết thế nào bác cũng ghé em… À, bác cắt cơm tối với bác gái chưa đấy? Tối
nay ngủ đây, em chuẩn bị mâm cơm rau dưa, mấy chén rượu nhạt rồi, anh em mình
thoải mái bù khú, bao nhiêu là chuyện muốn thưa cùng bác đây…
Đăng
đưa tôi thăm vườn tược, giảng giải về bộ cây Phúc Lộc Thọ kỳ công của mình, rồi
đưa tôi thăm nhà, giới thiệu từng phòng. Trở về phòng khách, Đăng đưa tôi rửa
qua mặt mũi rồi cùng dùng trà. Bộ bàn ghế giả cổ khảm trai khá cồng khá cồng
kềnh. Khi tôi khen cơ ngơi thì Đăng cười bảo:
-Chắc bác biết, thằng cháu Định nhà em làm
trưởng thôn rồi. Có được cơ ngơi này, bó con em đã phải cật lực làm trang trại
vườn ao chuồng gần chục năm đấy bác. Tiền mô hôi nước mắt, chứ không phải tiền
tiêu cực, tham nhũng đâu bác.- Đăng cười khoan khoái- Thằng Thịnh nhà em làm
trưởng thôn vài năm nay, công xá thế nào em chẳng rõ, chứ khác gì mõ làng xưa
đâu. Đúng các cụ ta xưa dạy, ôm rơm rậm bingj, việc nhà nhác việc chú bác
siêng, cấm sai câu nào… Nhưng thôi, em bảo cháu, nhận chức rồi thì gắng mà làm,
sao cho xứng vời lòng tin làng nước người ta đặt vào mình…
Chuyện
trò một hồi,… Chiều muộn, mâm cơm được dọn ra, đặt ngay bàn nước, để tôi và
Đăng nhâm nhi trước. Đăng rót rượu ra chén, bảo tôi:
-
Mấy khi bác ăn cơm quê. Em làm mấy món quê để bác dung cho đỡ nhớ. Lòng lợn,
giả cầy, dưa cải nén, châu chấu rang bằng nước cà muối lá chanh. Lát nữa cơm,
có canh cua và cá rô kho niêu đất.
-
Nhìn và nghe chú nói, tôi đã chảy nước miếng đây này-Tôi đùa.
Thế
là tôi và Đặng, chốc chốc lại cụng ly theo kiểu chén tạc chén thù Câu chuyện
cũng lúc thăng lúc trầm, khi vui khi buồn. Đặng vẫn hăng chuyện con trai mình
được bầu làm trưởng thôn, bảo:
-Bác
biết đấy, thằng cháu Thịnh nhà em, tốt nghiệp phổ thông là nhập ngũ làm nghĩa
vụ quân sự ngay, được kết nạp trong quân ngũ. Xuất ngũ về, em khuyên theo học
trường kỹ thuật nông nghiệp ngay tình nhà, có chút kiến thức, nhận khoán ruộng
làm kinh tế trang trại. Thu nhập tốt, có tiền làm cho bố căn nhà khang trang
này. Nó cũng nhiệt tình tham gia việc làng xã nên được bầu làm trưởng thôn… Bác
ạ, em mừng là cháu nó vận động được bà con đóng góp khôi phục lại được đình
làng, để bà con tuần rằm nhang khói, rồi xây mới ngôi Nghè tiến sĩ…Bác tân tiến
thế nào em chẳng rõ, em thì cứ nghĩ, bao nhiêu năm dân mình bỏ bẵng, không thờ
phục gì, nên các bậc tiền nhân quở phạt, chẳng cho cái sự học của làng mình khá
khẩm lên…
-Nếu
không nhầm, cụ Nghè Quân thuộc chi họ nhà chú, đúng không? Nay con trai chú hô
hào việc xây Nghè là phải rồi- Tôi có ý đùa.
-Bác
nói vậy, lại thành ra thiên vị. Đành rằng, cụ Nghè thuộc chi phái bên em, nhưng
xây Nghè là muốn cho cái sự học chung của cả làng, bác à.
-Tôi
nhớ, ngày nhỏ đi học, bố tôi hay lấy chuyện cụ Nghè Quân ra làm gương, răn dạy
tôi gắng học. Là tôi, phải biết ớn cụ ấy mới đúng chứ.-Tôi cười, phân giải - Cụ
Nghè là một trong 13 vị đậu đệ tam giáp đồng
tiến sĩ xuất thân triều Lê Cảnh Hưng, khi chúa Trịnh Sâm quyền bính lẫy
lừng, nghe nói khoa thi Kỷ Hợi năm 1779 ấy, chính chúa Trinh Sâm giám khảo cuộc
Đình thí. Cụ Nghè mình khi ấy mới 26 tuổi, và làng mình còn thuộc phủ Thuận An,
trấn Kinh Bắc kia.
-Bác
thạo quá-Đăng khoái quá, giục tôi cụng ly,- Em phải ghi lại điều bác vưa nói, để
sau này còn nhắc nhở con cháu bác à.
-Chú
Đăng này, làng mình xưa có người đậu tiến si, duy nhất trong vùng này đấy. Dẫu
chẳng thể so với làng tiến sĩ Mộ Trạch, Hải Dương, hay một vài vùng đất giàu
khoa bảng ở Bác Ninh, Nghệ An, thì cũng có thể xem là đất học rồi. Lại thêm,
thành hoàng làng là cụ Lý Đạo Thành, một nhà khoa bảng lớn, quan đầu triều,
thanh liêm đức độ, vậy cũng có xem là đất học. Có điều, ngày xưa, chỉ đỗ đạt
làm quan mới có cơ lập thân lập nghiệp, thời đại mới, mở ra nhiều con đường,
cách thức tiến thân, nên không nhất thiết phải đỗ đạt này nọ… Như cháu Thịnh
nhà chú đây, tôi nghĩ cũng là một cách hay để lập nghiệp đấy chứ….
-Là
bác động viên thôi – Đăng cười- vẫn là xó bếp, sân đình thôi… cứ phải đi ra
ngoài, mở mang đầu óc, cống hiến cho xã hội cơ… Ít ra, cũng phải như bác, nói ra
cho cả nước, thậm chí cả thế giới nghe, hay như bác Hạnh, chị lớn nhà bác, là
tiến sĩ nông học, lai tạo, thuần dưỡng nhiều giống cây trồng cho cả nền nông
nghiệp nước nhà… Đấy mới gọi là…
-Chú
lại quá lời rồi- Tôi gàn- Học hành, lập thân lập nghiệp gì, nếu không đủ sức
cải biến xã hội, thì chí ít cùng phải gặp thời để cống hiến cái sở học của
mình, chú ạ…Tôi lầy mấy cụ ra để làm ví dụ nhé… Cụ Lý Đạo Thành, từng bị bà
Hoàng thái hậu biếm quan vì thù riêng, nhưng khi được trọng dụng lại, cụ ấy mới
có điều kiện để đề xuất ban bố nhưng chính sách có lợi về quốc kế dân sinh… Còn
cụ Nghè Quân, đỗ đạt vậy, tuy chẳng dám so với cụ kia, nhưng gặp phải thời cuộc
nhiễu nhương, tranh quyền đoạt vị, loạn cả xã hội, nói chẳng ai nghe, cái sở
học của cụ thành thừa, nên sự nghiệp không đáng kể gì…
-Bác
này,- Đăng có vẻ cung kính- Bác chuyện về các bậc tiền nhân, đành thế, nhưng
tiện đây, em có điều này, muốn bác chỉ giáo cho. Sáng nay, bác ra đồng thắp
hương các cụ, bác có để ý, hai giếng đất trước Nghè Tiến sĩ không? Bỏ hoang mấy
chục năm nay thành ao tù, hôi thối. Ngày trước, sông làng mình hằng năm có nước
sông Cái về đầy mỗi mùa mưa lũ, nước tràn vào thau rửa, mươi năm nay mùa nào song
cũng cạn ráo, nước thải các xí nghiệp quanh đây thải ra, đen ngòm tanh nồng. Em
nghĩ, làng mình đã tôn tạo đình rồi, nghè tiến sĩ cũng xây rồi, nay còn hai
giếng đất, mình khơi lại kè thành, giữ nước trong, trồng sen thả sung, dẫu
không lấy nước ăn như xưa nữa thì cũng sạch sẽ phong quang, được đường phong
thủy… Rồi nữa, cái quán Trảm cùng đổ nát cả, còn trơ mấy cột đá thôi. Mình cũng
nên phục dựng lại bác nhỉ. Chí ít, với làng mình, cái quán ấy xứng đáng gọi là
di tích lịch sử đấy, bác nhỉ?
-Chú
nói, tôi thấy có lý… Tôi nhớ, ngày nhỏ, khi nhà tôi chuyển từ Hà Nội về quê
sinh sống, tôi ấn tượng với mấy công trình đó. Có lẽ, tôi không sinh ở quê,
nhưng rất yêu quê, sau gắng học hành này nọ, là bởi tôi ấn tượng và lấy cảm
hứng từ những câu chuyện quê có chút hoang đường xa xưa mà bố tôi từng kể… Việc
này, rất nên, chú ạ.
Nghe Đăng bào biết lờ mờ thôi, tôi liền kể
tóm tắt cho Đăng nghe. Đăng khoái quá, cứ vỗ đùi đen đét, nắc nỏm, bảo:
-
Chắc các cụ nhà mình bịa ra, nhưng em nghĩ là ít nhiều phải có căn cứ gì chứ? Vì
việc còn liên quan đến những việc khác nữa... Ông cụ thân sinh em từng kể, và
đưa cho em một cuốn gia phả cổ, từ ông nội em tìm thấy, em đã nhờ người thuê dịch
từ Hán Nôm ra quốc ngữ, để em lấy bác xem sao.
Rồi
Đăng mở tủ lấy ra cuốn gia phả có phần chú giải quốc ngữ, lật giở chỉ cho tôi
đoạn cần chú ý. Sách chép: “Xưa có việc
thù oán, triệt phá lẫn nhau giữa mấy chi họ trong vùng. Trương Bính là một
người giàu có nhất đẳng, mâu thuẫn với cụ Đức Trượng, một nhà Nho chữ nghĩa.
Trương Bính lén dào mộ mẹ cụ Đức Trượng yểm mấy tạ than tàu, sau phát hiện đào
bỏ đi. Cuối thời Lê Chiêu Thống, loạn ly, anh em nhà Tây Sơn là Nguyễn Nhạc,
Nguyễn Huệ ra Bắc dẹp quân Mãn Thanh. Khi ấy, làng có người gọi Tú Nguyên, khi
ấy đã đỗ đạt làm quan, bị Kính Trương, con cháu nhà Trương Bính, giữ mối thù
cũ, kết liên với tay Đỗ Hắc Long, vốn là tướng cướp khét tiếng trong vùng, gặp
loạn chạy theo nhà Tây Sơn, vu cho Tú Nguyên theo giặc, tức là chung thành với
vua Lê Chiêu Thống, đã bị quân Tây Sơn xử tội chết, đưa về quê nhà, chém cổ tại
Quán Trảm. Vết đao chém người bập cả vào cột đá quán, vết hằn còn về sau”.
Đọc
rồi, tôi phân vân, nghi hoặc. Đặng dõi mặt tôi, thấy vậy, cũng nghi ngơ. Tợp
một hớp rượu, Đặng bảo:
- Em đọc, không mấy hiểu... Bác chữ nghĩa,
kinh sử đọc nhiều, thấy sao bác? Rõ là, cụ Đức Trượng là thủy tổ chi họ nhà em.
Mấy đời đến cụ Nghè Quân.. Vậy cụ Nghè có phải là cụ Tú Nguyên ghi trong gia
phả này, hay là Tú Nguyên là con cháu cụ Nghè?
- Cứ như những gì tôi biết, cụ Nghè đậu
tiến sĩ dưới triều Lê Cảnh Hưng. Sự nghiệp làm quan, thấy bảo làm tới chức Thị
lang, lại có người dẫn nọ kia nói làm Hiến sát. Chẳng có gì rõ ràng, kể cả năm
mất của quan Nghè, chuyện con cái thế nào cũng không thấy ghi....Theo tôi, quan
Nghè không thể là Tú Nguyên như trong cuốn phả này đâu... Có thể là con cháu
quan Nghè chăng?
- Lẽ vậy chăng? – Đăng trầm ngâm- Người ta
bảo, loạn dương với loạn âm, tương sinh tương khắc với nhau. Thời ấy, loạn
dương kinh hoàng vậy, loạn âm chắc cũng ghê chẳng kém, bác nhỉ?
- Tôi không rõ...mà chú dạo này cũng chữ
nghĩa, nho y lý số nhỉ?
- Thì em nghiên cứu đông y, cũng phải hiểu
tý chút chứ bác.
-Tôi có nghe, đây đó chuyện như chú kể,
nhưng không nghĩ làng xã mình cũng vậy,- Tôi chia sẻ- Kể cũng buồn….
- Bác bảo, như thế là loạn dương ở ngay
quê mình chứ đâu xa… Em nghe các cụ bảo, xưa nay, hễ các vị thần thánh ma quái
gì dưới âm lục đục gây loạn âm là trên này làng xóm mình cũng vậy?
- Tôi có nghe nói vậy – Tôi gật gù lấy
lòng, nhưng bụng không tin- Nhưng có lẽ mình cứ suy ra vậy, lâu thành chuyện
vậy thôi…
Vừa khi ấy, Thịnh về. Chàng trưởng thôn
chưa đầy bốn chục trang phục như dân phố. Thịnh xà vào mâm, chủ động rót rượu
cho tôi và Đăng, rồi cung kính thưa gửi, chạm cốc. Đăng khoe với con rằng, hai
người đã trao đổi, bàn bạc và cùng nhất trí với ý tưởng khơi lại đôi giếng đất
cổ cuối làng và phục dựng nguyên trạng Quán Trảm. Việc còn lại là họp dân bàn
bạc đồng lòng. Thịnh tỏ ra hào hừng, bày tỏ sự quyết tâm với việc này. Cạu ta
xin phép bố mình, cung kính tôi một chén rượu:
-Bác
ạ. Từ lâu rồi, cháu thực lòng kính trọng bác và bác Hạnh. Hai chị em bác, gắng
vượt qua sự cản trả bởi định kiến thành phần này nọ, để học hành thành tài, đi
đây đó, có những đóng góp nhất định cho xã hội. Nói vậy, có nghĩa là bố con
cháu biết chuyện bác Hạnh ngày trước từng bị cán bộ xã ỉm giấy báo đỗ đại học…
Đấy, bác ạ, nếu không thật sự có chí, có tài thì làm sao bác Hạnh lại thành nhà
khoa học thành đạt, hay như bác, lại trở thành một nhà báo, nhà văn… Cháu tiếc
là học lực bình thường, nhưng cháu nghĩ, có chí có tâm, dù chỉ ở làng xã, cháu
cũng làm được chút gì đấy, bác nhỉ?...
-Đúng
vậy, cháu ạ. Bác thấy vai trò trưởng thôn, cháu đã làm được ối việc có ích rồi
đấy- Tôi cười, động viên.
-
Thịnh ạ, bố thấy bác nói đúng đấy. Ở đâu cũng có chỗ cho mình, chỉ có điều,
mình có biết tận dụng hay không thôi… Bác à, con có một ý nữa, em muốn góp ý
với bác đây…
-
Tôi hiểu rồi, thử nói em có đúng ý chú không nhé? Tôi cười vui, rót rượu chạm
cốc với Đăng- Chú muốn nói dến mảnh vườn tôi vẫn bor hoang bấy lâu nay chứ
gì?...
-
Ôi bác, quả vậy bác ơi.- Em là em nuốn bác bỏ chút công sức, làm một nếp nhà, ở
hay không thì tuy bác, nhưng lấy chỗ đi về… Bác biết rồi đấy, làng ta dáng con
cò đứng bờ sông ngoảnh cổ lại, nên người dân làng mình dù có bay nhảy đến chân
trời nào thì đến già cũng ngoảnh về quê. Xưa nay vẫn thế, nói xa em chẳng rõ,
nên cứ lấy chuyện ông thân sinh bác, là thấy ngay. Giàu có xưa làng mình thế
nào, em không biết, chứ cứ như bố em
nói, ông thân bác có lẽ là người giàu nhất xưa nay ở làng. Bao nhiêu ruộng đất,
đất ở gần mẫu, xậy cái nhà Tây hết những mấy chục vạn gạch, nghe nói ông còn định
tậu cả một cái đồn điền chè trên Phú Thọ. Khi Tây càn, giật mình phá cái biệt
thự thì ồng xây lại thành cái nhà đại khoa, đến cải cách ruộng đất mất sạch nhà
cửa ruộng vườn, nên tay trắng. Lúc già trở về quê, lại lập nghiệp bằng nghề làm
mì gạo, nuôi dạy các bác học hành nên người. Thử hỏi, mấy ai được vậy? Kính
phục, kính phục!...
-Chú
nói vậy, tôi hiểu. Thực lòng, mấy anh chị em chúng tôi cũng đã bàn bạc với
nhau, đợi sang năm được tuổi, xây một ngôi thờ tự lấy chỗ về quê thăm bà con họ
hàng cho gần gặn, sau hương khói chăm sóc mồ mả các cụ, ông bà, cha mẹ… Chú thấy
có được không?
-
Ôi bác. Vậy là tuyệt vời bác à. Em rất mừng bác à. Rồi ra, bác hay về quê hơn, anh
em có điệu kiện mạn đàm, sẽ ối việc hay bác ơi… Với lại, bác là trưởng chi họ
bên bác, em biết, các ông bà bên ấy mong bác xây thờ tự, năng đi về gánh vác
việc họ mạc đấy bác ạ - Đặng cười- Em lại can cái tội mau mồm mau miệng nói họ
các cụ bên ấy.
Đêm
ấy, tôi khó ngủ, phần lạ nhà, phần tâm trạng chộn rộn vui buồn, lo nghĩ lẫn
lộn. Bao ký ức tuổi thơ ở làng sống dậy. Rồi cuộc đời ông bà nội tôi, nhất là cuộc
sống của cha mẹ tôi, gắn với họ hàng làng xóm, buồn nhiều hơn vui, đắng cay hơn
ngọt bùi của cả một thời chiến tranh, tao loạn chưa xa, mà chính tôi từng chứng
kiến ngày còn bé…
Nhận xét
Đăng nhận xét