Bố bản Đặng Quang Tình
( Chân dung nhà văn Đặng Quang Tình )
Sở dĩ vậy, là bởi, nhà báo Đặng Quang
Tình có rất nhiều năm làm công việc Phát thanh Dân tộc và từng là Trưởng ban
Phát thanh Dân tộc đầu tiên từ khi ban biên tập này được thành lập. Hơn nữa,
còn bởi, dáng vẻ bên ngoài giản tiện, phong cách của người đã có nhiều năm sống và làm việc với người dân tộc
thiểu số. Có thể nói, nhà báo Đặng Quang Tình là một trong số ít người ở xứ ta
am hiểu và viết xuất sắc về cộng đồng các dân tộc thiểu số Việt
1.
Tư cách một nhà văn và những giải thưởng văn học,
Mặc dù cho đến thời điểm hiện tại,
Đặng Quang Tình ở độ tuổi gần chín mươi, ông vẫn chưa là hội viên của bất kỳ
một hội nhà văn nào. Ông sống ở Hà Nội cùng các con, sau khi nghỉ hưu tại Đài
Tiếng nói Việt Nám (VOV) đã hơn hai chục năm nay. Thường người cầm bút như ông,
đều là hội viên của vài ba hội danh giá, ví như hội viên Hội Nhà văn Hà Nội,
hội viên Hội Nhà văn Việt
Đặng Quang Tình không hài lòng về việc
này thì có, song ông không vì thế mà sốt ruột, hay tiếng bấc tiếng chì trách cứ.
Với ông, đơn giản, khi còn cảm hứng và sức lực, viết được gì thì viết thôi. Chẳng
vậy mà, trước lúc nghỉ hưu, ông mới chỉ có duy nhất một tập truyện ngắn là Hoa
rừng (Nxb Tác phẩm mới, 1986)
và một số truyện ngắn, bút ký in trong các tuyển tập của một số nhà xuất bản
Hội Nhà văn, Giáo dục, Văn hóa, Dân tộc, Lao động và Hà Nội... cùng những sáng
tác đăng tải rái rác ở các báo Văn Nghệ, Người Hà Nội, Văn nghệ Tp. Hồ Chí Minh
v.v...
Sau khi nghỉ hưu, Đặng Quang Tình cho
xuất bản tập sách thứ hai, đó là tập truyện Trăn trở (Nxb Lao động, 2001), và rồi bất ngờ ông tăng
tốc. Chỉ trong vòng mười lăm năm sau, ông cho ra đời các tiểu thuyết Hướng
về Đông (Nxb Lao Đông 2009). Những
cánh chim bạt gió (Nxb Hội Nhà
văn 2011), Âm thầm (Nxb Lao Động
2015) và Tập truyên ngắn Một thời giông bão (Nxb Hội Nhà văn 2010). Như vậy, ông viết
còn sung sức hơn thời kỳ còn công tác. Với ông, dường như khi nghỉ hưu, hàng
ngày không phải bận rộn với công việc quản lý báo chí, những phẩm chất sẵn có
trong mình, ấy là vốn tư liệu sống của một người nhiều năm lăn lộn làm báo và
bút pháp văn phong một nhà văn đã được
khẳng đình, chỉ cần ngồi vào bàn là nên tác phẩm. Quả là, một người từng trải,
đi nhiều, hiểu nhiều, vốn sống ngồn ngộn mà thời gian lại thiếu, thì khi có,
những đứa con tinh thần cứ theo nhau mà ra đời.... Nếu chỉ tính số đầu tác
phẩm, thì quả là Đặng Quang Tính chưa phải nhiều, nhưng dấu ấn văn chương của
ông lại khá đậm nét...
Cuộc thi truyện ngắn của Báo Văn nghệ (1974-1975), là cuộc thi
viết kéo dài cả trước và sau giải phóng miền
Có thể nói, ở thể loại truyện ngắn
trong văn học hiện đại nước nhà, đặc biệt ở mảng đề tài về dân tộc và miền núi,
Đặng Quang Tình đã khẳng định vị trí hàng đầu của mình và là một tên tuổi không
thể không nhắc đến. Sở dĩ, Đặng Quang Tình gặt hái được nhiều thành công ở mảng
văn học miền núi dân tộc như vậy, trước hết là có vốn sống, sự hiểu biết sâu
rộng về mảng đề tài này nhở nhiều năm ông lăn lộn ở miền núi phía Bắc dù ở quân
ngũ hay làm báo. Ông thạo địa lý, lịch sử vùng đất, hiểu tâm lý và phong tục, tập
quán của các dân tộc thiểu số nơi đây. Cái chính, ông phải rất yêu con người và
cuộc sống của họ ở vùng đất này thì mới thể hiện một cách chân thực và lãng mạn
trong những tác phẩm văn học của mình. Ở đây, phải nhắc đến một thuận lợi riêng
có của nhà văn Đặng Quang Tình.
Ông quê Vụ
Thời còn công tác, Đặng Quang Tình
viết ít, khá chắt lọc, ông chỉ xuất bản tập truyện ngắn Hoa rừng (NXB Tác phẩm mới, 1986), và mãi nhiều năm sau, khi đã về
nghỉ hưu, ông mới xuất bản tập truyện thứ hai của mình, Trăn trờ (NXB Lao Động, 2001). Rồi từ đó, có thời gian suy ngẫm,
ông làm một mạch, lần lượt cho xuất bản 4 đàu sách, đó là các tiểu thuyết Hướng ve Đông (NXB Lao Động, 2000). Những cánh chim bạt gió (NXB Hội Nhà
văn, 2011) và Âm thầm (NXB Lao Động,
2015), và tập truyện Một thời giông bão
(NXB Hội Nhà văn, 2010).
Ào ạt với một sê-ri tiểu thuyết như
vậy, tuy nhiên, chúng không để lại dấu vết gì đáng kể, nếu không muốn nói là
lụt đi giữa biển sách xuất bản hàng năm. Tôi nghĩ, lý giải điều này, có vài ba
lý do...
Trước hết, tự thân, sáng tác các tiểu
thuyết này, nhà văn Đặng Quang Tình ý thức viết như một nhu cầu giải tỏa bản
thân, khi có điều kiện về thời gian và sự từng trải vốn có. Sự thôi thúc viết
ra không là phải là nuốn tìm tòi, đổi mới bút pháp, mà như thể, nếu ngần ngại hay
đắn đo thì rất có thể, chúng sẽ chẳng bao giờ có mặt trên đời... Càm giác ông
viết như sự trải lòng, kể lại những chuyện mình từng sống, đã trải qua, từng
biết... Viết như sự tiết kiệm, tận dụng cho hết vốn sống, tư liệu mình có... Đơn
giản vậy, nên khi ra sách, ông tặng bạn bè, người thân, không giới thiệu, quảng
bá này nọ. Xem như mình đã làm xong công việc tự đặt ra cho mình,...
Góc độ khách quan, thời kỳ này, đã có
sự chuyển biến cơ bản trong lĩnh vực xuất bản và sáng tác văn học nước nhà.
Trước hết, việc tư nhân tham gia vào lĩnh vực xuất bản đã tác động mạnh đến thị
trường và qua đó ít nhiều làm thay đổi nhu cầu và thị hiếu đọc sách của công
chúng. Hàng năm, các đầu sách về lĩnh vực kinh tế, khoa học công nghệ, văn hóa
nghệ thuật, tâm linh ra ào ạt, chiếm lĩnh thị trường, lấn át sách văn học. Và
riêng mảng sách văn học, các tác phẩm thuộc diện kinh điển được tái bản tràn
lan, khiến các tác giả trong nước, muốn được bạn đọc chú ý thật không dễ, vì ngoài
nội dung đề cập phải thuộc vấn đề nóng, còn cần thêm các chiêu trò PR này nọ.
Trong bối cảnh như vậy, các tiểu thuyết của nhà văn Đặng Quang Tình bị lút chìm
là đương nhiên.
Còn một lý do nữa, theo tôi, sở trường
của nhà văn Đặng Quang Tình là truyện ngắn. Ở đấy, ông chặt chẽ, dồn nén trong
việc tạo không gian truyện, cài dặt chi tiết tài tình và ngôn ngữ hội thoại sắc
sảo. Tiếc là, nhưng ưu điểm này ông chưa mang được sang tiểu thuyết,...
2. Đặng
Quang Tình, nhà báo – bố bản,
Tháng 10 năm 1987, tôi cầm quyết định
về làm biên tập viên của Ban Thính giả Đài Tiếng nói Việt Nam
(VOV), thì khi đó Đặng Quang Tình làm Trưởng ban. Trước đó không lâu, ban biên tập Thính giả được thành lập
vào ngày 13.8.1987, Đặng Quang Tình được điều từ Ban biên tập Đối nội sang làm trưởng ban mới. Như vậy, ở vào thời
điểm ấy, ông là hạng sừng sỏ ở Đài rồi. Nhớ lại, khi đó, đất nước đang bước vào
thời kỳ đổi mới. Tổng bí thư Đảng là đồng chí Nguyễn Văn Linh dẫn dắt công cuộc
đổi mới với hàng loạt chủ trương và công việc cụ thể, trong đó có một việc nóng, ấy là Nói và Làm ( N & L ), được cập nhật trên báo chí (chủ yếu trên Báo Nhân dân và Đài Tiếng
nói Việt Nam). Ban Thính giả Đài TNVN được thành lập nhằm đáp ứng nhu
cầu này. Phòng tiếp dân của Đài luôn chật khách, họ là các thính giả từ khắp
nước, qua gửi đơn thư, hoặc trực tiếp đến phòng tiếp dân, đưa đơn thư, yêu cầu,
khiếu nại này nọ. Khi ấy, tiếp dân là công việc cực nhọc nhất, bởi lượng công
dân hàng ngày đến rất đông. Người tiếp dân phải có tính kiên nhẫn, ôn hòa, sự
hiểu biết cần thiết và quan trọng phải biết ứng xử nhanh trong các tình huống
bức thiết nếu có, để giải thích và hạ hỏa, sao cho thình giả-công dân cảm thấy
thỏa mái và được tôn trọng. Chỉ cần sơ suất trong nói năng rất có thể làm họ
nổi nóng, to tiếng, thậm chí gây sự ngay tại chỗ. Đã từng xảy ra trường hợp
thính giả mang đơn đến khiếu kiện, khi được nhà Đài giải thích sê là chuyển nội
dung đơn thư đến cơ quan có thẩm quyền, thị vị thính giả nọ bức xúc, dọa nếu
không được giải quyết ngay sẽ tự sát tại phóng tiếp dân. Là người từng có nhiều
năm làm công tác đảng, nên trưởng ban Đặng Quang Tình trong các buổi giao ban
luôn nhắc nhở các nhân viên thuốc cấp của mình hết sức lưu tâm, cẩn trọng lời
ăn tiếng nói khi tiếp công dân. Ngày đó, tôi cũng phải trực tiếp dân, tháng một
tuần nên thấu hiểu điều này... Thực tế, thời lượng phát sóng dành cho chuyện
mục Tiếp chuyện bạn nghe đài chỉ hạn định
trong khung chương trình hằng ngày, mà số lương đơn thư lại quá nhiều, nên
Trưởng ban Đặng Quang Tình đã tìm ra một giải pháp khả quan và hữu hiệu khác.
Ấy là trên cơ sở nội dung đơn thư của thính giả, lựa chon vấn đề, nội dung cụ
thể đưa vào công văn gửi đến cơ quan có thẩm quyền xem xét giải quyết và trả
lời công văn của nhà Đài, để Đài trả lời thính giả. Như thê, hiệu quá công việc
khá cao. Tôi không thể nhớ nổi hàng trăm, hàng ngàn những đơn thư được giải
quyết bằng cách này trong những tháng năm ấy, song có một trường hợp thì tôi
nhớ. Đó là trường hợp của nhà báo nọ. Anh ta bị xem xét trong một vụ việc cụ
thể, bị quy tội và đã phải ngồi tù mấy năm, rồi được xem xét lại. và được thả tù. Tuy nhiên, khi quay lại cơ quan cũ
thì không được cơ quan này bố trí công việc. Anh ta mang đơn đến Đài, công văn
gửi cơ quan cũ của anh ta do trưởng ban Đặng Quang Tình ký. Một thời gian sau, khi
được cơ quan cũ xem xét, bố trí công việc, anh ta đã quay trở lại Đào báo tin
vui và nói lời cảm ơn. Được biết, sau đó nhà báo này trở thành người làm báo
giỏi. hanh thông trên con đường sự nghiệp tiếp theo của mình. Khi đã nghỉ hưu,
có lần tôi kể lại chuyện này với nhà văn Đặng Quang Tình, ông cười bảo “Ngày ấy, thấy cậu ta ít nhiều bị oan, mình
bênh vực được thì làm thôi...”. Lý lẽ đơn giản vậy.
Sau một thời gian ở Ban Thính giả, một
ban biên tập mới được thành lập, Ban Phát
thanh Dân tộc. Đặng Quang Tình được điều làm trưởng ban nay, bởi ở cơ quan
thời điểm ấy, không ai cớ sự hiểu biết và kinh nghiệm về lĩnh vực dân tộc miền
núi hơn ông. Đặng Quang Tình làm trưởng ban Phát thanh Dân tộc, càng củng cố
thêm biệt danh Bố Bản, cho đến lúc
nghỉ hưu. Tù ấy, mỗi khi nhắc đến Bố Bản,
thì người nhà Đài hẩu như ai cũng hiểu đó là nhà báo, nhà văn Đặng Quang Tình.
3. Chuyện
vào Hội Nhà văn.
Nhà văn Đặng Quang Tình có đơn xin vào
Hội Nhà văn Việt
Khi nhà văn Đặng Quang Tình nghỉ hưu,
chuyện ông vào Hội Nhà văn xem như bị lãng quên. Thi thoảng, mùa kết nạp hội
viên, có người nhắc đến tên ông, không phải là sự quan tâm xem ông có vào Hội
hay không, mà chỉ để mang ra so sánh với nhà văn này nhà văn kia, rằng cái tay
ấy kém thế, có mà xách dép cho ông, thế mà cũng vào Hội đợt này.... Vậy đấy!...
Lâu rồi không ai nhắc đến ông nữa, xem
như ông không tồn tại trong làng văn này. Thế mà, khi chẳng mấy ai nhớ đến ông
thì Đặng Quang Tình lại được công nhận là hội viên Hội Nhà văn Việt
Số là, cách đây dăm năm, khi nhà thơ
Trần Đăng Khoa còn tại vị chức danh Phó Bí thư Đẳng ủy Đài Tiếng nói Việt Nam,
kiêm nhiệm Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà văn Nam, đôi ba lần trong câu
chuyện văn chương, tôi nhắc ông rằng còn có một nhà văn tên Đặng Quang Tình với
nhiều giải thưởng sáng tác văn học danh giá, từng công tác lâu năm ở Đài này,
xứng đáng được kếp nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam. Trần Đăng Khoa gật gù công
nhận điều đó, và quả thật. trong mấy kỳ kết nạp hội viên (2017, 2018), ông có
nhắc đến trường hợp nhà văn Đậng Quang Tình bị bỏ quên, trong cuộc họp của Ban
thường vụ Hội Nhà văn. Để nhấn mạnh, nhà thơ Trần Đăng Khoa còn nhắc đến các
trường hợp đáng tiếc khác như nhà thơ Th, nhà thơ D, đã mất, mà đáng ra họ xứng
đáng được kết nạp vào Hội khi còn sống...
Có lẽ vậy, mùa kết nạp năm 2019, nhà
văn Đặng Quang Tình được Ban thường vụ Hội nhất trí công nhận là hội viên của
Hội bằng quyết định số... nhưng nhầm
tưởng ông đã mất.
Cuối năm 2020, Đại hội Hội Nhà văn
Việt Nam lần thứ 10 diễn ra, tài liệu xuất bản phục vụ đại hội, có tập NHÀ VĂN
VIỆT NAM HIỆN ĐẠI cấp cho các hội viên. Xem kỹ. phần về nhà văn Đăng Quang
Tình, khi ra quyết định công nhận hội viên cho ông, người ta lầm tưởng ông đã
mất. Rẩm riu nghĩ. không sao cả, có khi lại là may, thói đời biết đâu đấy, nếu
biết chắc là ông còn sống, thì chưa chắc đã...
Một hôm ông gọi
điện cho tôi với tâm trạng vui vẻ. Dường như ông muốn chia vui cùng tôi, bảo “Rốt cuộc, thế cũng là được. .. Dẫu chẳng để
làm gì, nhưng thế cũng là sự ghi nhận công sức lao động văn chương cả cuộc đời
mình, cậu ạ”. Rồi ông nói về sự nhầm lẫn khi người ta tưởng rằng ông đã mất
khi công nhần ông là hội viên Tôi cười cầu tài, còn ông lại cười rất chi là
sảng khoái: “Tớ gần chín mươi rồi... rủa
tớ chết à... còn lâu nhớ... Tớ sẽ sống đến trăm tuổi!...” ./.
Nhận xét
Đăng nhận xét