@@@
“Gió tháng tám vu vơ rồi sẽ thổi về/ Cánh bãi sẽ ngô mềm vai áo/ Lá sẽ
mượt sau những ngày giông bão/ Nhịp tim mình rồi mạch lạc như xưa.../ Sẽ đến
ngày tóc mình ngả vào thu/ Hoa bèo tím chẳng mong manh như trước/ Chim nhạn sẽ
bay về thưa thớt/ Cay đắng phai dần thành những bâng khuâng”...
Tôi tin rằng, nhiều bạn yêu thơ sẽ nhớ những
câu thơ này trích từ bài thơ Bây giờ là mùa thu của nhà thơ Vũ Đình Minh.
Với Vũ Đình Minh, gọi ông là nhà văn hay nhà
thơ đều đúng, bởi ông viêt đều tay và có những thành công đáng kể cả văn xuôi
(truyện ngắn, tiểu thuyết, truyện ký, bút ký,...) và thơ.
Mùa thu này, tôi nhớ và viết về ông như một
sự tri ân với người đàn anh thân thiết, người thày về báo chí, văn chương đáng
kính.
Hơm chục năm trước, hồi Vũ Đình Minh mới về
cõi hạc, tôi viết chân dung ông-“Dung dị Vũ Đình Minh” đăng trên trang blog cá
nhân của mình ở Blog Tiếng Việt, sau đó Báo Nông nghiệp Việt Nam đăng số Tết
nguyên đán và sau cùng tập hợp trong một tập sách của tôi. Đặc biệt, khi bài về
chân dung Vũ Đình Mình đăng trên mạng xã hội Blog Tiếng Việt. đã có rất nhiều
bạn đọc, nhà báo, bạn văn chương vào cảm nhận. cung cấp một số chi tiết về Vũ
Đình Minh. Ngay cả người con trai của ông, nhà báo Vũ Đình Thành cũng ghi cảm
nhận và cung cấp thêm tư liệu về đời tư và sự nghiệp sáng tác văn chương của
ông. Trên cơ sở những chi tiết và tư liệu này, tôi gom góp và xâu chuỗi lại,
đặng khắc họa đậm nét hơn bức chân dung về Vũ Đình Minh.
Theo nhà báo Vũ Đình Thành, con trai ông,
thì Vũ Đình Minh sinh ngày 30 tháng 12 năm 1944 tại quê, Tráng Việt, Mê Linh,
Vĩnh Phúc. Năm 1965, tốt nghiệp khoa Văn, Đại học Sư phạm Hà Nội, ông tình
nguyện xung phong lên miền rừng núi Cao Bằng dạy học. Cả thời thanh xuân đầy
khát khao, ông cống hiến cho vùng đất hoang vắng này, sau đó chuyển công tác về
Vĩnh Phúc, Phú Thọ dạy học ở Trường cấp 3 Đoan Hùng. Vì có năng khiếu và tham
gia sáng tác văn học, nên Vũ Đình Minh được điều về làm Thường trực Hội Văn học
Nghệ thuật tình Vĩnh Phú. Từ năm 1979, ông chuyển công tác về làm biên tập ở
Ban Văn nghệ Đài Phát thanh truyền hình Hà Nội. Là người có năng lực, ông lên
đến cương vị Trưởng ban, năm 2004 thì nghỉ hưu, sống tại Hà Nội đến khi qua đời.
Trở lại chuyện cũ, mùa thu năm 1987, tôi từ
vị trí kỹ sư nông nghiệp ở huyện miền núi biên giới Trị Tôn (An Giang) về làm
báo tại Đài Tiếng nói Việt Nam (Đài TNVN) thì Vũ Đình Minh đã là Trưởng ban Văn
nghệ Đài Phát thanh Hà Nội rồi. Khi ấy. Đài Hà Nội chưa ra truyền hình, nên các
chương trình văn nghệ của Đài rất được người làm chăm chút và thính giả đón
nhận. Có lẽ, các chương trình văn nghệ ở đây hay chẳng mấy kém chương trình văn
nghệ của Đài trung ương. Vậy nên, Vũ Đình Minh cũng rất được đám văn nghệ sĩ Hà
Nội nể trọng, cầu thân, đặng mong được phát bài. Nhuận bút ít ỏi, song thời
buổi cả nước thiếu thốn, đói kém nên đồng nhuận bút quý bao nhiêu. Tôi tập tọng
nghề mói, tiếng nhà báo cũng oai đấy, nhưng túi thường nhẵn khi chưa hết tháng.
ngoài công việc chuyên môn ở cơ quan, tôi dành thời gian viết báo vặt để kiếm
tiền và tối đi học ngoại ngữ, tiếng Pháp ở trung tâm nơi góc phố Nhà Chung.
Viết báo vặt thì phải chịu khó, ngó các báo trung ương, địa phương, báo ngành,
thấy tờ nào có mục mà mình có thể viết được là mần thôi. Anh bạn thân, nhà báo
Trịnh Bá Ninh làm phóng viên báo Nông nghiệp chỉ dẫn này nọ, đặng giới thiệu
làm quen với một số nơi. Ngoài nhà văn Trần Nguyên Vấn (Trần Phương Trà) ở Ban
Văn nghệ Đài TNVN mà tôi làm quen từ hồi còn ở trong
Ít lâu sau, Vũ Đình Minh xin việc cho người
em ruột về làm cùng Đài Hà Nội và cho gia đình họ ở ghé căn nhà ấy, thì tôi bớt
lui tời vì cảm thấy phiền, mà chỉ ghé cơ quan ông thôi.
Thời thế, hoàn cảnh gia đình mỗi người đổi
thay, Vũ Đình Minh đưa cả vợ con từ quê ra Hà Nội ở chung, chuyển nhà mới mãi
đường Tam Trinh nối dài, còn tôi thì lập gia đình, vợ tôi cũng không phải là
một cô gái nào mà Vũ Đình Minh thấy đường được mai mối cho tôi như ông đã từng
đùa vui, và tôi cũng được cấp vài chục thước nhà tập thể cơ quan lấy chỗ chui
ra chui vào, nên anh em chúng tôi có phần xa nhau hơn trước. Thi thoảng vẫn gặp
nhau ở đâu đó vì công việc làm báo, hay lâu lâu điện thoại hỏi thăm thôi, chứ
chẳng có thời gian mà ngồi đối ẩm cạch chén cao hứng đàm luận văn chương như
ngày xưa cũ...
Rồi Đài Phát thanh Hà Nội ra thêm truyền
hình, cơ quan rời khỏi Hàng Dầu đến trụ sở mới to đẹp nhưng mãi tận phố Huynh
Thúc Kháng, nên hai anh em đã xa lại càng xa. Vũ Đình Minh rất hân hoan và bận
mải vì làm truyền hình, nên viết văn, làm thơ ít đi. Song chính quãng thời gian
này, Vũ Đình Minh đã đi tiên phong trong việc làm phim tài liệu chân dung các
văn nghệ sĩ, các nhà văn hóa thuộc hàng gạo cội của Việt
Nhóm bạn “bộ tứ huyền ảo” của Vũ Đình Minh
cũng dần rệu rã bởi nhà thơ Trinh Đường tuổi cao sức yếu ít ra ngoài, nhà thơ
Nguyễn Thái Vận thì mất sớm vì bệnh tim, chỉ còn mỗi nhà văn Trần Nguyên Vấn là
hay đây đó. Vũ Đình Minh lại lần nữa chuyển nhà lên phố, gần nơi cơ quan. Ngày
ấy chưa có điện thoại di đông, liên lạc qua máy bàn công sở hay nhà riêng. Có
lần, tôi điện thoại phiền ông, một sự việc Đài của ông nêu, liên quan đến việc
tranh chấp đất đai của một người bạn tôi. Ông bảo, ban ông không làm trực tiếp
song ông có biết, vụ này khó bởi ông phó chủ tịch thành phố, người được giao
xem xét đã xử lý, giải quyết vụ việc theo hướng đó rồi, Đài ông cũng chỉ nói
theo chỉ đạo mà thôi, không thể nào khác được. Chuyện công việc xong, ông đùa
tôi, hỏi đã thăng tiến đến chức vụ nào rồi, đem tôi so sánh với người này kẻ
nọ. rồi ông cười sảng khoái lắm.
Trước lúc Vũ Đình Minh nghỉ hưu, tôi gặp ông
một lần. Đợt ấy, Hội đồng hương văn nghệ sĩ quê Hải Hưng tổ chức gặp mặt đầu
xuân ở Hội trường Đài PT&TH Hà Nội, do nhà văn Đào Quang Thép (Phó giám đốc
Đài) chịu trách nhiệm. Tôi đến dự, tan cuộc, ra về, đến cổng đài thì thấy Vu
Đình Minh đứng đấy. Tôi vội xuống xe, chào ông. Lâu ngày gặp nhau, tay bắt mặt
mừng, tranh thủ hỏi thăm đủ thứ chuyện. Vũ Đình Minh vẫn cười đấy, nhưng nụ
cười heo héo, và tôi thấy khi sắc ông không vượng. Ông bảo: “Mày ạ... Sắp tới.
tao về hưu rồi. Xả hơi một chút rồi viết lại. Mấy năm rồi, bận chương trình của
Đài, hết kịch bản này đến kịch bản khác, nổi tiếp nhau , tối cả mặt mày, chả
viết được mấy”.
Bẵng đi một dạo, nghe đâu sức khỏe ông xuống
nhanh, nhất là sau khi ái nữ của ông lâm trọng bệnh, chữa trị khắp nơi nhưng
không qua khỏi. Ông buồn nhiều và suy sụp cũng rất nhanh... Đúng thời gian này,
tôi phải xa Hà Nội hai năm theo quyết định điều động vào phụ trách văn phòng
Đài TNVN khu vực miền Trung tại Đà Nẵng nên anh em ít liên hệ với nhau.
Trở lại chuyện thơ văn của Vũ Đình Minh.
Chính yếu, Vũ Đình Minh là tác giả văn xuôi với gầm chục tập truyện ngắn, tiểu
thuyết, truyện ký, truyện cho thiếu nhi (Ông già ngồi dưới vòm cây gạo, Đi qua
bão tố, Mặt đất và bầu trời, Mùa cạn, Trả giá cuối cùng, Một giớ làm quan,
Chiếc diều nằm trên cỏ... ), song bạn đọc lại luôn nhớ đến ông-một Vũ Đình Minh
Thơ. Ngay trong phần tư liệu về cha mình gửi cho tôi, Vũ Đình Thành thống kê
tên 2 tập thơ của ông là Gió đồng, Mưa trước cửa nhà, và tập thơ in chung Lời
từ đất. Cẩn thận, Vũ Đình Thành còn chọn gửi cho tôi 5 bài thơ (Hội Lim, Sang
năm con lên bảy, Ý nghĩ ngày mưa, Mùa đông nhớ bạn, Bây giờ là mùa thu). Có lẽ,
đây là những bài thơ hay mà Vũ Đình Thành lựa chọn theo ý cá nhân mình, hay
theo ý cha mình và bạn đọc nói chung, xem đó là những bài thơ hay nhất. tiêu
biểu làm nên giọng điệu, phong vị thơ Vũ Đình Minh ?!...
Cứ chiểu theo ý nhận xét, đánh giá của bạn
đọc là khách quan nhất, những người tôi quen biết, ý kiến khá nhất quán. Xin
nêu ra đây để tham khảo, như nét khắc họa:
Ông Bùi Hải Đăng, một nhà phong thủy, làm
thơ và yêu thơ ở Gia Lộc, Hải Dương viết: “Tôi quen bác Vũ Đình Minh những năm
1975- 1978 khi bác biên tập thơ ở Hội văn nghệ Vĩnh Phú... Năm 1978 tôi đi sông
Đà rồi chuyển về Hải Phòng, rồi nghỉ mất sức, đã gần 40 năm chưa gặp lại bác
Minh...Trong tâm trí của tôi bác là người hiền lành, giản dị, khiêm cung và dễ
gần. Hồi đó ông sống thật bình lặng. Bài thơ "Hội Lim" là kỷ niệm
buồn về cuộc yêu không thành có thật trong ông với một cô giáo vùng Kinh
Bắc.... Tôi đọc thơ ông từ chùm thơ được giải của báo"Người giáo viên nhân
dân" khi đó ông còn dạy học vùng cao... Năm 1975 ông đi dự trại viết ở
Quảng Bá khi kết thúc trại mang về một chùm thơ hay. nồng nàn cảm xúc. Năm
1976, có thời gian chỉ hai tháng ông viết được đến 4 truyện ngắn. Khi đó tôi ở
công trường dệt Minh Phương, có tối sang chỗ Hội chơi, ông thường trải chiếu ra
sân sỏi nói chuyện dưới trăng... một lần đọc thơ ông đến đoan: "Em đi qua
nghiêng nón khẽ chào/ Tôi thơ thẩn mái đình nhiều ngói quá!/ Cây ổi bờ ao cong
cành xanh đặc quả/ Đến bao giờ ổi chín hở em?”. Thấy tôi ngẫm ngợi ông bảo:”Tớ
học ca dao đó” ... Thoáng chốc như vừa đâu đây, Hoàng Hữu, Nguyễn Đình Ảnh và
Ông giờ đã thành người thiên cổ cả rồi...Ôi kiếp người quả là ngắn ngủi..”.
Nhà thơ Nguyễn Thị Tuyết ở Đông Anh, Hà Nội,
một giáo viên nghỉ hưu từng nhiều năm dạy học ở Hà Giang: “Người đọc hiểu thêm
nhiều về nhà văn, nhà thơ Vũ Đình Minh -tác giả của nhiều bài thơ được đông đảo
bạn đọc yêu thích -Riêng mình rất tâm đắc bài HỘI LIM của nhà thơ Vũ Đình
Minh...”.
Nhà văn Trần Tâm ở Cẩm Phả, Quảng Ninh: “Tôi
cũng đã biết và gặp ông ngày ông làm việc tại Đài phát thanh Hà Nội. Tôi như
được gặp lại mấy người anh, bạn văn chương, những Trinh Đường, Ngô Quân Miện,
Nguyễn Thái Vận, Vũ Đình Minh... Đó là những con người bằng xương bằng thịt mà
tôi đã vinh dự được gần gũi gắn bó. Trong số đó, có người tôi gặp gỡ, ghé qua
như một buổi dạo chơi, có người góp sức nâng đỡ tôi như một người thày tận tụy.
Có người đã đi về miền sương khói, có người đã vào tuổi cổ lai hy...”
Ông Lê Minh Dung, bạn yêu thơ ở Tp Hồ Chí
Minh: “Tôi cũng thích thơ của anh Vũ Đình Minh, nhiều bài hay, như Hội Lim, Bây
giờ mùa thu,...”Bây giờ đã vào thu, nhịp tim đập bình yên/ anh lại nhớ mùa hè
nông nổi ấy/ hoa bèo tím mỏng manh lắm đấy/ nhưng điều này chẳng nói với hai
ta…”.
Nhà văn Thái Sinh ở Lào Cai: “Từ rất lâu rồi
tôi chép bài thơ: Mùa đông nhớ bạn của Vũ Đình Minh: Bạn ở Nà Giàng mùa đông về
sớm hơn/ Học trò có nhớ mang rơm cho thầy về trải ổ/ Cái lạnh căm căm từ trong
hang đá/ Cái lạnh run tay tỏa từ trong mưa... Bài thơ 7 khổ, câu nào cũng chan
chứa tình thầy trò, đúng với tâm trạng và việc làm của những thầy giáo vùng cao
chúng tôi vào những năm 1975. Chống gậy leo đèo lặn lội rừng sâu. Gọi các em
mấy ngày bỏ lớp...”.
Có hai bạn đọc ở miền Trung nhận xét ngắn
gọn, một ghi “Tôi rất xúc động trước tình cảm tác giả bài viết dành cho nhà thơ
Vũ Đình Minh. Tôi cũng đã từng xúc động trước Thơ của Vũ Đình Minh”; và một là
nữ giáo viên: “Cảm ơn tác giả bài viết về Vũ Đình Minh, ông có những vần thơ
giản dị viết về nghề giáo mà tôi phải trăn trở suốt đời: "Mở trang sách,
ánh mắt nhìn khao khát/ Tôi biết tôi không được nói những lời thừa...".
Phần nhiều, bạn đọc cảm tình với Vũ Đình
Minh qua thơ, nhưng cũng có những người yêu thích văn xuôi của ông, nhất là bút
ký. Chẳng hạn như, nhà văn Nguyễn Cao Thâm (Hà Nội) nhận xét: “Tôi cũng đã đọc
thơ, ký, truyện ngắn của bác Vũ Đình Minh. Ấn tượng nhất với tôi là những bài
ký của bác ấy đọc trên Đài Tiếng nói Việt
Riêng nhà văn Nguyễn Ngọc Chiến (Hội văn học
nghệ thuật Quảng Trị) lại cho biết một thông tin hay: “Tôi vẫn giao lưu cùng
anh Vũ Đình Minh khi anh có blog ở vnweblogs, nhưng chỉ được đọc lẻ của anh chứ
chưa đọc trọn tập bao giờ... Chủ lực của Vũ Đình Minh là truyện ngắn!”.
Thì rõ rồi, Vũ Đình Minh chủ lực là truyện
ngắn, không có gì phải bàn, nhưng Nguyễn Ngọc Chiến tiết lộ chi tiết là từng
giao lưu với Vũ Đình Minh trên mạng xã hội vnweblogs thì tôi ngạc nhiên. Vậy là
ông rất chi hiện đại. Ông tiếp cận với mạng xã hội, với văn học mạng còn trước
cả tôi, người kém ông những hơn chục tuổi.
Tôi nhớ, lâu lắm rồi, một lần, báo Văn nghệ
ra, tôi và Vũ Đình Minh có truyện ngắn in chung một số. Truyên ngắn “Ông già
ngôi dưới vòm cây gạo” của Vũ Đình Minh giới thiệu trang bìa, còn truyện ngắn
“Vĩnh biệt những mùa trăng” của tôi in ở trang ruột. Khi ấy, niềm vui trong tôi
thật khó tả, Anh em, thày trò nghề văn thân nhau có truyện đi chung một sô báo,
thật sướng. Tiếc là tôi không giữ được số báo lưu đó đến giờ.
Riêng tôi, học được ở ông nhiều, cả quan
điểm về sáng tác. Hơn một lần, lúc trà dư tửu hậu, Vũ Đình Minh vỗ vai tôi bảo:
“Này chú em, tao nói cho mà biết... Nghê viết, chớ có kén cả chọn canh. Mình
chỉ viết thể loại nào.... bất kể, truyện ngắn, bút ký, tiểu thuyết. thơ ca,
kịch phim, hay gì gì đi chăng nữa... cứ thấy mình viết được, và có thể viết
hay... là viết...:. Ông đã làm thế, và đáng mừng là ở thế loại nào Vũ Đình Minh
cũng có những thanh công nhất định.
Vậy là, đã hơn mười năm ông rời cõi tạm. Ông
mất vào mùa thu năm 2010, sau một thời gian chống chọi với căn bệnh ung thư vòm
họng. Hôm tiễn biệt ông ở nhà tang lễ bệnh viện, tôi đi cùng nhà văn Trần
Nguyên Vấn, hòa trong đám đông những đồng nghiệp, bạn hữu, người thân của ông,
lòng xúc động, nhớ về những ngày tháng đầy gian khó của anh em...
May sao, gần đây, tôi xem một phim tư liệu
về nhà thơ Nguyễn Hữu Hà, lại thấy hình ảnh nhà thơ Vũ Đình Minh đi lại, cười
nói cũng những bạn văn thơ. Phim này do chính Vũ Đình Minh làm, dựng chân dung
nhà thơ Nguyễn Hữu Hà, một trong se-ri phim chân dung do Vũ Đình Minh chủ
trương và trực tiếp thực hiện ở Đài Phát thanh và truyền hình Hà Nội. Phim do
Vũ Đình Minh đạo diên, đồng thời ông cũng vào một vai, bởi ông là bạn học thời
phổ thông xưa với nhà thơ Nguyễn Hữu Hà ở Trường cấp 3 Trần Phú, thị xã Vĩnh
Yên. Ngày ấy, Vũ Đình Minh đang viên mãn nên dáng vẻ nhanh nhẹn, tươi tỉnh và
rất chi hóm hỉnh,... Ông đi trên đường đê hay lững thững đường làng, lúc lẫn
vào màu xanh vườn chuối nơi quê bạn mà như thả hồn về quê mình. Ai ngờ, chỉ mấy
năm sau, bao nhiêu thứ đổ ập xuống thân hình nhỏ thó gày guộc của ông,... Tôi
cũng đã từng đặt câu hỏi, Vũ Đình Minh dày công phác họa nên bao nhiêu chân
dung các văn nghệ sĩ đàn anh và bè bạn, liệu ông có làm chân dung về mình?
Chẳng rõ nữa... Nhưng thôi, cũng may, bóng hình ông cứ thắp thoáng đâu đó trong
chân dung bè bạn,... Có lẽ vậy, cũng là phù hợp với bản chất dung dị vốn có của
ông chăng?...
Thơ hay văn, hay nhà làm phim chân dung, cái
nào nổi trội của Vũ Đình Minh? Tôi tin là nhiều bạn bè văn chương của ông từng
đặt câu hỏi như vậy. Tôi cũng phân vân vậy. Nhưng đến giờ, đã mươi năm Vũ Đình
Minh đã rời cõi tạm, tôi tự tìm ra câu trả lời. Vũ Đình Minh khởi nguồn văn
chương là thi ca từ khi ông còn là sinh viên sư phạm và những năm tháng ông dạy
học ở vùng núi xa xôi Cao Bằng, thì đến khi ra đi, dù đã thử sức sáng tạo ở các
thể loại văn nghệ khác, ông vẫn là một nhà thơ đích thực. Nhà thơ Nguyễn Hữu Hà, người bạn hoc cùng với ông thời
phổ thông ở Trường cấp 3 Trần Phú, thị xã Vĩnh Yên xưa kể một chi tiết thú vị,
Vũ Đình Minh yêu thơ và làm thơ từ khi học phổ thông. Ngày ấy (năm 1963), nhà
trường tổ chức thi thơ nội bộ do nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi làm giám khảo, thì Vũ Đình
Minh đã giành giải nhất với bào thơ ‘Đôi
dòng sữa”, ý tứ bài thơ là mỗi người ta lớn khôn trưởng thành được đều nhờ
vào đôi nguồn sữa, ấy là sữa mẹ công sinh thành dưỡng dục và nguồn sữa kia chính
là công sức dạy dỗ của thầy cô giáo nhà trường. Cùng thi ngày ấy, có hai học
sinh khác đoạt giải nhì và ba mà sau này họ đều trở thành nhà thơ tên tuổi của
thi đàn Việt
.Thơ Vũ Đình Minh
không giàu ý từ và mạnh ở sức khái quát, nhưng chan chứa cái tình, câu chữ, vần
điệu có sức gợi, cái mà thơ cần nhất. Vậy là đủ. Và giờ tôi gọi Vũ Đình Minh với
danh xưng NHÀ THƠ, mà không ngại khi so với những sáng tác khác của ông,...Và
còn bởi, như tôi biết, hết thảy những ai đã dính dáng đến thơ thì chẳng bao giờ
bỏ nó được. Người ta mê thơ, làm thơ như một thứ Giời hành vậy !...
Chẳng hiểu vô tình hay hữu ý, tôi, người đàn
em văn chương, người học trò nghề của Vũ Đình Minh, cũng như ông, thử sức mình
ở các thể loại, y lời tâm sự chân thành như một lời khuyên bảo của ông ngày
nào, rồi sẽ có ngày mình nhận ra mình mạnh ở thể loại nào nhất?...
Giờ thì tôi hiểu, sau hơn bốn mươi năm cầm
bút, tôi mạnh nhất ở thể loại nào? Phải chăng, đó là tản văn, là chân dung-tiểu
luận và phê bình văn học? Như nhà văn Nhật Tuấn, nhà thơ-nhà nghiên cứu và phê
bình văn học Trần Nhuận Minh, nhà thơ Trần Đăng Khoa đã đưa ra nhận định và lưu
ý với tôi?...
Nhận xét
Đăng nhận xét