Xuân hiểu

Xuân hiểu, có thể xem là bài thơ hay nhất, trong số gần ba mươi bài thơ còn lại đến nay của Mạnh Hạo Nhiên.

Xét về mức độ nổi tiếng, Mạnh Hạo Nhiên thuộc diện xếp ngay sau Tứ trụ Đường thi (Lý Bạch-Bạch Cư Dị-Đỗ Phủ-Vương Duy). Ông thuộc thế hệ đàn anh của Lý Bạch, kết bạn thân với hai nhà thơ nổi tiếng khác đồng thời làm quan trong triều là Vương Duy và Trương Cửu Linh. 

Về thân thế, sách "Đường thi tam bách thủ" của Hành Đường Thoái Sĩ cho biết : Mạnh Hạo Nhiên, người Tương Dương, Tương Châu (nay thuộc tỉnh Hồ Bắc). Ngay từ lúc còn trẻ, tính tình khảng khái, khí phách, sẵn lòng giúp đỡ người hoạn nạn. Thi cử không đỗ, giỏi thơ ngũ ngôn. Ở vào tuổi bốn mươi mới về thăm kinh thành, được mời đến nhà Thái học, làm thơ phú. Có lần, được Vương Duy mời vào nội phủ, tình cờ vua Đường là Huyền Tôn Đường Minh Hoàng đến, tận mắt thấy cảnh Mạnh Hạo Nhiên điềm nhiên bàn thơ phú với Vương Duy, mà Duy lại có thái độ nể trọng. Vua nói rằng "Trong số các quan ở bên ta, chưa thấy ai như người này" (có ý khen phong thái, khí phách của Mạnh Họa Nhiên), rồi bảo Vương Duy gọi Mạnh Hạo Nhiên ra lạy chào. Khi vua hỏi về thơ phú, Mạnh Hạo Nhiên liền dâng bài thơ, hàm ý khẳng khái nhận mình là người không có tài nên bị chúa bỏ không dùng. Huyền Tôn bảo: "Vua không tìm kẻ sĩ, nhưng ta có bỏ các vị khanh tướng bao giờ, sao lại nói không cho ta thế ". Vì chuyện đó, về sau Mạnh Hạo Nhiên bỏ đi xa. Cho đến khi người bạn thơ là Trương Cửu Linh trị nhậm Kinh Châu, mới đón về ở cùng phủ. Lúc Trương Cửu Linh thôi chức, ông cũng bỏ đi luôn. Mạnh Hạo Nhiên ốm nặng và mất vào cuối niên hiệu Khai Nguyên. 

Mạnh Hạo Nhiên còn nổi tiếng, bởi được Lý Bạch nhắc đến trong bài thơ " Hoàng Hạc lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng ".

春曉 

春眠不覺曉， 

處處聞啼鳥。 

夜來風雨聲， 

花落知多少。

Bản âm Hán Việt

Xuân miên bất giác hiểu, 

Xứ xứ văn đê điểu. 

Dạ lai phong vũ thanh, 

Hoa lạc tri đa thiểu 

Bản dịch nghĩa :

Giấc xuân đãy, sáng mà chẳng biết; 

Khắp nơi nghe thấy chim hót 

Đêm qua nghe tiếng gió, mưa; 

Không biết hoa rụng nhiều hay ít ?

# Bản dịch thơ của học giả Trần Trọng Kim : 

Giấc xuân trời sáng không hay

Chim kêu ríu rít từng bầy khắp nơi

Đêm qua mưa gió tơi bời 

Biết rằng hoa cũng có rơi ít nhiều .

# Bản dịch của Tương Như :

Giấc xuân sáng chẳng biết,

Khắp nơi chim ríu rít,

Đêm qua tiếng gió mưa 

Hoa rụng nhiều hay ít ?

Thiển nghĩ, hai cách dịch trên, mỗi bản hay một kiểu, và cũng còn nhược điểm này nọ… Tuy nhiên, ở bài thơ này, đáng lưu ý là câu thơ kết " Hoa lạc tri đa thiểu ". Đây là câu hay nhất, hàm súc nhất, và vì thế, xưa nay, gây ra các cách hiểu khác nhau (cả khi chuyển ngữ sang tiếng Việt).