Tiểu thuyết, ( I )

              

           

        

Khi ta ở chỉ là nơi đất ở

             Khi ta đi đất bỗng hóa tâm  hồn

                           Chế Lan Viên

           1.  Ngày giỗ tổ. Tôi thu xếp công việc để về quê. Cái họ Lê làng Xà có ba chi. Nhà tôi là trưởng chi giữa. Mỗi chi có một ngày giỗ tổ riêng, và cùng chung ngày giỗ cụ tổ khởi phát . Cũng chẳng rõ thuở lập làng, cụ thuỷ tổ từ đâu đến. Chỉ biết rằng, cụ có ba con trai thì lập thành ba chi đến ngày nay. Lại căn cứ vào ngôi chùa Lĩnh làng  bên, tương truyền được xây từ thời Lý, là một trong số bảy mươi hai ngôi chùa được xây theo lệnh của bà Hoàng thái hậu ỷ Lan triều Lý Nhân Tông, sau khi bà này hối hận vì đã ra xui bẩy nhà vua giết Thái hậu Thượng Dương cùng bảy hai cung nữ, thì chí ít làng cũng được lập từ trước đó, nghĩa là vào thế kỷ mười một .     

           Theo thói quen, mỗi khi về quê, bao giờ tôi cũng ghé thăm mảnh vườn nhà. Trước đây, khi mẹ tôi mất, vườn bỏ không người ở, tôi nhờ người hàng xóm trông nom hộ. Đầu năm nay, thằng con trai lớn chị gái tôi viện cớ nhà nó hẻo lánh khó làm ăn nên muốn mượn đất xây cửa hàng bán tạp hóa ở đó. Thế là một cửa hiệu mọc lên. Tôi về đến nơi, thấy vợ chồng đứa cháu đang tíu tít bán hàng. Không ngờ nông thôn mà đông khách ra trò. Khách mua hàng toàn người loanh quanh người làng, họ  chào tôi , lại khen tôi tốt bụng nhường cho cháu. Đáp lễ họ mà tôi có cảm giác trong những lời khen ấy có gì đó canh khoé. Nghĩ thế, tôi chợt giật mình, thôi chết, lát nữa trong bữa cỗ việc họ, thế nào cũng có người trong họ mang cới chuyện từ việc này cho mà xem. Quả nhiên, khi cỗ nửa chừng, chén chú chén anh đã ngà ngà, người chú họ chừng tuổi tôi tên  Cán, vốn nóng tính hay gây sự , rót đầy chén rượu cho tôi và cho chú, rồi bảo :

          - Anh trưởng... Anh uống với tôi một chén. Trăm phần trăm nhé. Uống là uống cái tình họ hàng ruột thịt, chứ quyết không phải là uống rượu đâu mà sợ say.

          Tôi nâng hai tay cung kính mời chú uống trước, bụng nhẩm tính cách nói năng vì biết không khéo sẽ sinh chuyện từ đây. Chú Cán một hơi cạn , dốc ngược chén không còn một giọt , cao giọng :

          - Tình nghĩa là phải cạn. Cạn là cạn rượu, tình thì còn dài, còn dây dưa hết đời này sang đời khác, phải thế không các ông, các bác, các cháu ? 

          Một người chú họ cao niên tên Mảnh, vốn có tiếng túc trí đa mưu trong làng, cười khà khà, thủng thẳng : 

          - Này anh trưởng. Chú Cán chú ấy nói đúng đấy. Xưa nay, chi nhà này bao giờ cũng lấy chuyện tình nghĩa làm đầu. Cũng chính vì tình nghĩa, mà  xưa ông nội anh đi thi đỗ đạt, có chạy chọt quan trên thì cũng được một chức quan nhỏ địa phương, những ông cụ đã không làm thế, mà về quê mở trường dạy học cho con em họ hàng làng xóm, được tiếng thơm để đời. Rồi nữa đến cha anh, chữ nghĩa Tây Tàu làu làu, thêm nghề kiến trúc, về quê tậu ruộng xây nhà tây to đùng ăn hàng trăm mâm cỗ không hết chỗ ngồi, giàu có nhất vùng, thuốc phiện cô đầu đủ cả, thế rồi lúc già cũng về quê làm ruộng sinh sống... Thử hỏi, không tình nghĩa thì sao làm được vậy ?... Còn đến anh, xin lỗi anh trưởng...  Bây giờ anh giàu có thế nào họ hàng không biết, chứ với chức cán bộ cấp vụ thì cũng coi như ngày xưa đỗ đạt làm quan... những không biết tân thời... anh có làm giống ông nội anh, cha anh hay không thì họ hàng chúng tôi đây chẳng rõ ?...

          Tôi cười . Méo mặt mà cuời. Cố nặn ra câu nói lấy lòng, bởi tôi hiểu chẳng biết sau này mình có làm được như thế không, song trước mắt cứ phải thoát ra khỏi trận đồ bát quái mà mọi người đang bầy ra trước mặt mình: 

          - Thưa các ông, các chú ! Mọi người thấy đấy, cháu đã cho xây tường bao giữ đất giữ vườn. Cháu định sau này về hưu, nhà ngoài thành phố cháu để cho các cháu, còn vợ chồng cháu về quê xây nhà sống nốt quãng đời tuổi già, Bây giờ đường sá thuận tiện, đi lại dễ dàng, với lại ở mãi thành phố cũng tù túng lắm ạ... 

          Chú Giảng, người chú cao niên, nhánh gần nhất với nhà tôi, người mà họ hàng quen gọi vui là phó chi, những lúc tôi vắng nhà, mọi công việc đầu trò của chi họ đều do chú quyết định, mừng ra mặt, thật thà bảo :  

          - Anh trưởng nghĩ thế là phải ! ... Được lời ấy của anh, chú với mọi người trong họ rất mừng. Hôm nay giỗ tổ, nói có các cụ tổ tiên và mọi người trong họ chứng giám, tôi có đến năm con trai, lo lấy vợ dựng nhà cho chúng nó đến tàn một đời... quê lại đất chật người đông, nhiều lần định nói chuyện với anh, định mua lại mảnh đất hoặc một nửa chỗ đất ấy của anh cho các em nó có chỗ ở...  

          Chú Giảng nói đến đây thì dừng lại nhìn tôi, nhìn mọi người. Đám cỗ ồn ào hẳn lên ra vẻ tán đồng. Tôi chưa biết nói sao thì chú Giảng tiếp lời :  

          - Nhưng cứ nghĩ đi nghĩ lại, thấy có gì đó không phải, nên thôi. Hôm nay nói ra thế, anh trưởng ạ, không phải chú mượn chuyện đánh tiếng mua đất của anh đâu, mà chỉ muốn bày tỏ nỗi lòng... Chú biết, mảnh đất ấy không phải là đất hương hoả xưa do các cụ để lại, mà là cha mẹ anh mua lại khi về làng sống, lúc chiến tranh đánh Mỹ xảy ra. Như thế nào là toàn quyền ở anh, chứ họ hàng quyết không dám ý kiến gì ...  

          Chú Cán oang oang tham gia :  

          - Nhưng mà thằng cu cháu lớn, con chị Ngoan, nó đã xây cửa hàng to đùng ở đấy. Thì cứ cho là cho nó mượn nhưng biết đến bao giờ nó trả ? Chẳng hiểu anh trưởng có tính đến chuyện ấy không ? 

          Tôi nhẩm bụng, gay rồi. Giờ mới là lúc khó xử đây. Tôi im lặng nín nhịn, kéo dài chừng nào hay chừng ấy. Liền khi đó, chú Mảnh vuốt râu, khề khà lên tiếng : 

          - Chú Cán đừng lo hộ ... Chú chỉ được cái biết một mà không biết mười thôi... Tôi là tôi hiểu tấm lòng anh trưởng... Thôi thì thiên hạ bao la, đâu cũng là nhà, ở đâu quen đó. Anh trưởng và các cháu ở thành phố quen rồi, sau này về hưu anh có về quê với chúng tôi thì càng vui , song cứ ở ngoài đó cùng các cháu cho gia đình đông đúc cũng tốt. Miễn là....   

          Chú Mảnh bỏ lửng, nâng chén nhấp một ngụm, lại vuốt vuốt chòm râu mới để còn ngắn tũn, vừa định nói thì chú Cán chặn họng :  

          - Sao bác bảo em chỉ biết một mà không biết mười ?  Bác thì thông minh nhất họ, nhất làng rồi. Thông minh bác có thừa, truyền sang cho cả mấy đứa con, nên bây giờ chúng nó mới không đứa nào chịu đứa nào cả...   

          Mọi người lên tiếng gạt đi không cho chú Cán nói tiếp. Chú Mảnh vẫn giữ vẻ mặt bình thản, cười cười nói với tôi, coi như chưa từng nghe chú Cán khích bác :  

          - Anh trưởng ạ !... Miễn là... anh cứ cho xây một căn nhà nhỏ ba gian bỏ đấy... Tiền xây anh bỏ ra cũng được... mà để họ hàng chúng tôi góp vào cũng được ... Gọi là có nơi thừa tự , như nhà thờ họ ấy mà...  

          - A a a ... Chú Cán vống lên rồi tự vả nhẹ vào mặt mình, hệt như người diễn trò trên sân khấu – Bái phục ! Em thật bái phục quan bác... Bác Mảnh ạ... Em là em cứ xin lỗi vì nãy vô lễ với bác... Đúng là em chỉ biết một... Không. Biết nửa một thôi ... Ngu quá. Mình ngu quá !...

          - Thế ý kiến bác Giảng thế nào ? Thấy em đề đạt như vậy có được không ?  

           Chú Mảnh hỏi thẳng chú Giảng theo kiểu mớm lời, tìm đồng minh, rồi cười khà khà, lại đắc ý nhìn khắp lượt mọi người, vuốt vuốt chòm râu ngắn tũn , ghé sát mặt chú Giảng ngồi bên vẻ chờ đợi. Chú Giảng bị hỏi đột ngột, lại khó nghĩ, cứ ậm à ậm ừ mãi không thành câu. Song dường như dưới áp lực cái nhìn xoáy vào tâm can của chú Mảnh, đành nuốt khan cục khó vào bụng, liều nói : 

          - Nói có anh trưởng đây... lại có đủ mặt họ hàng... Tôi thấy chú Mảnh nói cũng được đấy... Có điều là... Thôi thì tuỳ anh trưởng ... 

          Chú Giảng cười bối rối, sợ mất lòng tôi lại sợ mất lòng họ, song bụng chắc cũng tán thành ý kiến chú Mảnh, muốn tôi hiến mảnh vườn cho họ mạc xây nhà thờ tổ. Tôi không chấp chú Giảng, song hơi bực vì chú cũng vào hùa với mọi người. Tôi cố lờ đi, hỏi chuyện một cậu em ngồi cạnh mình chuyện mùa màng, làng xóm . Chú Giảng cũng không dám nói gì thêm. Còn chú Mảnh thì sợ câu chuyện nguội mất, cất lời xuê xoa : 

          - Anh trưởng ạ !... Hôm nay nhân việc họ giỗ tổ, mọi người cùng cái tâm hướng tổ nên mới chuyện vậy... Anh trưởng cũng đừng nghĩ ngợi nhiều, ngày tháng còn dài rộng cơ mà !... Chúng tôi ở làng, biết anh trưởng học rộng hiểu nhiều, bao giờ anh trưởng cũng có những việc làm đúng lễ nghĩa, phải thế không ạ ? 

          Lác đác có người tán thưởng, phần đông cánh trẻ thì chỉ mải ăn uống, không muốn can dự vào. Chú Mảnh hơi mất hứng, có vẻ không hài lòng, bắt đầu quay lại phản công chú Cán. Cái cục giận ban nãy với chú Cán còn chặn ngang họng. Chú Cán tự nhận mình ngu, thua cuộc rồi, không ngờ ông anh họ vẫn để bụng, đề xướng việc to không thành, quay ra chơi mình, liền chấp nhận vào trận mới . Bữa cỗ chạp tổ sôi sục hẳn lên. Người đứng về phía chú Mảnh, kẻ lại bênh chú Cán, có người ra điều can ngăn cả hai bên ...  Tôi nén tiếng thở dài, nhìn ra những bụi tre xơ xác khô cằn nơi góc vườn...   

( còn nữa )