LƯU TRỮ
@@@
Phi lộ:
Những chuyện tôi kể sau đây, bắt đầu từ chuyện trên
một trang mạng xã hội, Blog Tiếng Việt
(blogtiengviet.net) vào đầu năm 2011.
Khi ấy, tôi (Nguyễn Chu Nhạc, tác giả bài viết này) lập trang cá nhân trên BlogTiếng Việt có tên Ngẫm
& Viết. Bài đăng đều đều với phần cảm nhận (comment) của nhiều cư
dân mạng. Chẳng có gì đáng nói, đến một ngày (27/2/2011), tôi đăng bài nói về
một bài thơ ứng tác của nhà thơ Trần Đăng Khoa thời học trò có tên “Sắp
mưa” theo thể Đường luật,
thất ngôn bát cú. Người cảm nhận đông lắm, khen chế đủ kiểu, trong đó có ý kiến
khía vào chuyện bài thơ này luật bằng trắc chưa thật chỉnh. Ý chê là đúng. Trong
rất nhiều ý kiến khen chế ấy, tôi thực sự chú ý đến ý kiến của Bạn
đọc (chỉ người không phải là
blogger, tức là không lập trang cá nhân với tư cách là bloger) có tên Trần Trọng Trí. Xin trích nguyên văn ý
kiến: “Bình luận từ: Trần Trọng Trí [Bạn đọc] 
28.02.11@20:32/ Tôi đã về hưu mấy năm
nay, giờ làm thợ cắt tóc. Nghe con cháu út nhà tôi bảo trong quán lá Lễ Nhạc
nhà Chu có cuộc hội thảo về Trần Đăng Khoa rất hay,
tôi bèn ra quán Nét ghé chơi. Thấy đúng là hay thật. Tôi đồng ý với ông Nhạc.
Đây là thơ tếu, cốt ghép mấy câu bỡn bạn. Nội dung chính là những chữ đầu ghép lại, vần điệu, niêm luật có
thể búa xua. Vì thế chẳng nên mang luật thơ ra bàn.
Tôi là dân Nga học (Tôi học thuyền trưởng ở Ô-Đe-sa, Nga, cùng Ngô Tự Lập), từng có thơ
in trên báo Hải quân nhân dân và báo Văn Nghệ. Tôi cũng rất yêu thơ Đường,
nhưng cũng ngấy thơ Đường vì sự gò bó của niêm luật, đối thanh, đối ý. Nhưng
thơ Đường sang ta nó mới hủ nho như thế, chứ bản thân những nhà thơ lớn đời
Đường như Lý Bạch, Đỗ Phủ họ cũng thoát ra khỏi cái lề luật hà khắc của nó và mới thành đỉnh cao thi ca nhân loại. Tôi cũng có mấy kỷ niệm với Thần Đồng - Tất
nhiên Thần đồng bây giờ người ta mới gọi, chứ ngày xưa, chúng tôi chỉ gọi gã là Cua Đồng. Gã
có tặng tôi hai bài thơ cũng viết kiểu ứng tác. Bài thứ nhất rất dài, nhưng tôi
chỉ nhớ được bốn câu: "Thuyền
trưởng ơi, tiếc là
không có rượu/ Ta đã uống đâu
mà, sao biển cả đã say/ Để sóng lớn chồm lên muôn ngọn núi/ Nâng tầu ta đi canh giữ nước non này". Chúng tôi sướng những câu thơ này lắm. Rất sảng
khoái và rất lính. Tôi còn đố Khoa làm một bài thơ đái trên biển. Cứ sõng thẳng
từ trên boong xuống biển. Không ngờ cha Cua Đồng đã biến một việc rất thô tục
thành một bài thơ trữ tình mà cánh lính biển tàu HQ05 từ lính đến quan đều
thuộc: "Anh biết giấu vào đâu giữa muôn trùng trời nước/ Nỗi nhớ em không
một phút nào nguôi/ Nỗi nhớ trào dâng anh
xả vào biển cả/ Nguồn yêu thương cuồn cuộn chảy dưới trời". Sướng. Bác Nhạc cho tui thăm gã Cua đồng, và nhắn giùm: Thuyền
trưởng Trí vẫn nhớ Khoa, Mong Khoa sớm trở về với biển,
hoặc đến Liễu Đề, Nam Đinh thì ghé Trí chơi.”.
Thật bất ngờ và vui. Bởi từ ý kiến bày
tỏ quan điểm về thi ca rất chi là hiện đại và tiến bộ, Trần Trọng Trí còn cho
biết ông từng công tác, có mối quen biết cũ với nhà tơ Trần Đăng Khoa, đặc biệt
là thơ ứng tác của Khoa đầy thú vị. Tôi khoe ông rằng nhà thơ Trần Đăng Khoa
cũng có trang cá nhân trên Blog này, có tên Lão Khoa, ông có thể
vào đọc, tha hồ nhắn nhe nhau, đồng thời tôi cũng mách với Trần Đăng Khoa về
chuyện thuyền Trường Trần Trọng Trí nhắn gửi. Nhà thơ nhớ ngay người quen cũ, lập tức trả lời:
“Bình
luận từ: Trần Đăng Khoa [Bạn
đọc] · http://Blogtiengviet.net/Lao Khoa 01.03.11@10:48/ Vài hôm rồi quấy quả với mấy việc hệ trọng, bữa nay ghé vào
quán lá của nhà lão Chu, mới hay chốn đô hội
này vui thật. Nhờ vậy, tôi mới gặp được nhiều bạn cũ, nhiều người quen cũ, có
người đến ba chục năm nay không thấy mặt,... Tôi cũng
bất ngờ khi gặp bác Trí thuyền trưởng. Bác này có cô con gái rất xinh tên là
Hà. Bác gả hết cho chú lính này đến chú lính khác, đi đến đâu bác cũng được
xưng tụng bố vợ. Khi nhận thư, cánh lính mới té ngửa: "Bố ơi, dạo này con ngoong lắm, không gác
chân lên cổ mẹ, mí nữa đêm ngủ con không còn
đái dầm nữa
đâu bố ợ". Hóa ra tiểu thư công
nương mới học lớp 1. Tôi đã kể chuyện này qua nhân vật Chính trị
viên Thuận ở cuốn tiểu thuyết mini Đảo chìm. Cháu bây giờ chắc đã mấy con rồi. Bữa nào tôi với Chu Nhạc về Liễu Đề
nhờ bác tân trang cho mái tóc nhé. Chúc các bác, các bạn luôn gặp điều lành.”...
Từ bất ngờ này dẫn đến bất ngờ khác,
một cựu lính hải quân, cấp dưới của thuyền trưởng Trần Trọng Trí đã nhận ra thủ
trưởng cũ của mình: “Bình luận từ: Nguyễn Văn Tròn [Bạn đọc] 01.03.11@15:24/ Ối thủ trưởng Trí ơi! Em không ngờ lại gặp thủ trưởng ở đây. Em nghe bà chị em
khen quán lá ông Nhạc, em vào xem người ta mổ thịt ông Khoa, hóa ra lại gặp thủ trưởng cũng tham gia tùng xẻo. Em
dạo này mở quán thịt chó, cũng sống được Sếp ạ. Sếp thuộc thơ bác Khoa còn em lại khoái thơ Sếp. Mà thơ rất thiết thực. Sếp còn
nhớ Sếp cáu um lên vì bọn thằng Lĩnh ỉa bậy không? Sếp viết thơ lên mảnh tôn
cắm bên cạnh hố xí: "Ỉa thật đúng
lỗ mới tài/ Ỉa trệch ra ngoài kỹ thuật không cao". Nhưng em thích nhất
bài thơ Sếp tặng em. Hồi em kiếm được tấm vải dù cho con vợ mới cưới. Sếp viết
hộ em: "Gửi tặng em yêu tấm vải dù/
Anh đi tìm kiếm xuýt mất cu/ Mìn vướng, bom gài, anh đéo sợ/ Một tay cuộn dù,
tay bịt cu". Nghĩa là
giữ cho em cả tinh thần và vật chất. Mất cái "cần tăng số" thì có đến
hàng trăm mét dù, nó cũng bỏ. Em ôm trọn vẹn về mà con vợ em nó vẫn đi theo thằng khác. Có giữ được quái đâu. Bây giờ em thay
ba vợ rồi. Vợ em hiện là giáo viên dạy mẫu giáo, lương ít nhưng tử tế, có điều
kiện nuôi con. Hôm nào em sẽ về quê thủ trưởng đấy.”...
Điều thú vị nữa, trong trong phần cảm
nhận của bài viết này, nhiều bậc văn-thi sĩ, nhà phê bình văn học và các bậc
cao nhân đều vào bàn góp, nhất là kể những giai thoại về tài thơ ứng tác của
nhà thơ Trần Đăng Khoa như Nhật Tuấn, Vu Gia, Đỗ Hoàng, Vũ Cao Đàm,... và có cả
những bạn thơ văn thuở thiếu thời của Trần Đăng Khoa là Chu Hống Quý, Nguyễn
Việt An cũng nhảy vào đàm luận....
Và những câu chuyện ngoài truyện bắt
đầu từ đây,...
Đảo
Chìm, chuyện ngoài truyện:
Câu chuyện của thuyền trường Tàu HQ 05
Trường Sa, Trần Trọng Trí và những người lính thuộc cấp của mình một thời còn
tiếp diễn. Song trước khi nói về tiểu thuyết ĐẢO CHÌM của nhà thơ Trần Đăng
Khoa, cùng những chuyện ngoài truyện, tôi muốn kể thêm về vị thuyền trưởng tàu
HQ 05, Trần Trọng Trí và những người lính ngày ấy của ông (Nguyễn Văn Tròn, Lê Văn Khánh v.v...), bởi đó là những nguyên mẫu
mà nhà thơ Trần Đăng Khoa dựng thành các nhân vật chính trong cuốn sách của
mình: Chính trị viên Thuận, Tư Xồm... Âu cũng là cách để bạn đọc biết thêm về
các chuyện thực ngoài dời của các nhân vật tiểu thuyết, mà cụ thể ở đây là ĐẢO
CHÌM.
Vẫn trong phần ghi cảm nhận bài viết của tôi về thơ
ứng tác của Trần Đăng Khoa, một người lính hải quân khác xuất hiện khi anh
chàng này được bạn mình-cựu thủy thủ Nguyễn Văn Tròn mách bảo: “Bình luận từ: LÊ VĂN
KHÁNH [Bạn đọc] 02.03.11@10:51 Ôi chồ chồ, thủ trưởng
ơi, em là Khánh đây, Khánh cắt tóc và dạy thủ trưởng cắt tóc đó. Thằng Tròn
điện cho em bảo vô xem thủ trưởng, lại bày cho em cách viết thư cho thủ trưởng.
Em vào mấy hôm rồi, nhưng bữa ni mới biết cách viết thư. Em đọc thơ thiên hạ thấy thua thơ thủ trưởng hết. Em đọc thơ thủ trưởng, ai cũng thích. Vịnh cây khoai môn: Trên rừng sướng nhất cây khoai môn/ Củ nó luộc lên ăn rất ngon./ Cái bẹ nấu canh ăn cũng sướng/ Lá nó hao hao giống cái l...Vịnh Nồi hầm: Trắng
trắng đen đen lại lùm lùm/ Cũng đai cũng ốc, cũng
tùm lum./ Thịt gân nhét phứa vào
trong ấy/ Một lúc rút ra nhũn nhùn
nhùn. Vịnh cái tủ lạnh Ssa-ra-top: Cắm vào run rảy toàn thân./ Rút ra nước chảy từ chân
xuống sàn./ Hỡi người quân tử giàu
sang./ Cắm vào xin chớ vội vàng rút ra. Nhưng em thích nhất bài thơ Sống ở đảo chìm, viết tặng
ông Trần Đăng Khoa: Sống ở đảo khoái ơi
là khoái./ Nó giúp ta đi đái rất
gần./ Đái ở đầu, đái ở chân (Đầu đảo, chân đảo) /Đứng đâu đái đấy, đéo cần đi xa./ Chẳng như hồi sống ở nhà./ Muốn đái một bãi phải ra tận vườn. Hay. Thủ trưởng có thơ mới, bảo bác Nhạc đăng cho chúng
em thưởng thức nhá”.
Chưa hết, trong các cảm nhận vào bài
viết của tôi, thầy trò Trí-Tròn còn đối
đáp nhau nhiều: Bình luận từ: Trần Trọng Trí [Bạn đọc] 01.03.11@20:59/ Con cháu tôi lại khoe, có một bác đọc thơ ông, lại khen
thơ ông hay hơn thơ ông Khoa. Tôi lại phải vào quán lá của bác Nhạc. Hóa ra là
chú Tròn. Rất mừng chú có quán thịt chó. Mà dạo xưa chú có biết ăn thịt chó đâu
nhỉ. Hôm Trường Sa giết con Ái Vân (tên con chó
khoang - lính thường lấy tên ca sĩ họ thích đặt cho chó) để chiêu đãi tướng
Cương, chú với ông Khoa không ăn. Chú còn nôn ọe. Bây giờ lại nghiện thịt chó
à. Rất mừng chú có ba vợ. Anh một vợ đã mệt phờ. Bà cai ngục nhà anh cũng béo
như ông Khoa, mà nước vẫn dâng như
lũ sông Hồng. Chú Tròn ba vợ thì kém đếch gì cụ khốt đồ nho, nhân vật của bác
Nhạc. Cái truyện ấy hay đấy (về truyện ngắn Ngày
xưa ấy của Nguyễn Chu Nhạc). Vào đọc ngay. Tôi rất
thích. Thích nhất là đoạn làm tình của đôi trẻ. Tôi bây giờ đọc bác Nhạc luôn
luôn. Mặc dù mỗi lần vào quán bác Nhạc, tôi lại mất ngót chục ngàn. Mụ chủ còn
đe tăng giá. Mụ vợ tôi cũng điên "Già
còn đĩ. Vào xem mấy con để l..à". Tôi bảo, thì để đỡ tốn tiền, bà cởi
cho tôi xem. Đấy, văn bác Nhạc được bà ấy ví với cái l.. Chuyến này khéo ông Khoa sẽ ghen vì văn ông Khoa không
được đề cao như văn ông Nhạc. Tiếc là lâu rồi, tôi không gặp ông Khoa, chỉ
thỉnh thoảng thấy ông ấy trên truyền hình. Béo quá. Ông ấy về làng không khéo
chết oan vì dân nó đánh, nghi là tham nhũng. Hôm tôi qua Đài, đi với mấy ông
cựu chiến binh bên Bộ Tổng tham mưu, có ông Đảng, Phó Chủ tịch Hội CCB đài tiếp rồi dẫn đi xem mấy nơi,
qua phòng ông Khoa thì ông ấy đi vắng. Tôi vẫn làm thơ, tham gia câu lạc bộ
thơ. Hôm vừa rồi có gửi bốn bài cho ông Bành Thông in trong tập Hương ngoại ô cùng với một triệu tiền
mua sách. Thơ mà tôi tâm đắc, cánh cựu chiến binh quê tôi thích đều là thơ mách
qué. Bác Nhạc có giám in thơ tôi không? Đại loại như thế này: IẾC XIẾC: Tối qua đi xem xiếc/ Thấy rõ ràng từng
chiếc/ Càng nhìn lại càng tiếc/ Không được đi đoàn xiếc/ Để được sờ từng chiếc/
Tiếc/ Iếc xiếc. Bữa nào vào Quảng Bình tôi sẽ đến thăm chú Tròn. Còn bác
Khoa với bác Nhạc tôi gặp chắc không khó lắm. Bây giờ các bác ấy mở quán ảo rồi, tôi sẽ vào luôn”.
“Nguyễn Văn Tròn [Bạn
đọc] 02.03.11@10:24/ Thủ trưởng Trí. May có bác
Nhạc làm liên lạc để em được gặp thủ trưởng. Em mở quán thịt chó, nhưng vẫn
không biết ăn thịt chó. Điều đó chẳng quan trọng. Vợ và chú em vợ em tác
nghiệp, còn em thu tiền với điều hành chúng. Quán của em ở thị trấn Ba Đồn, với bảng hiệu: Cày
tơ Tròn lùn. Đông khách lắm. Thế cái bệnh lòi dom của thủ trưởng bây giờ
thế nào? Thủ trưởng vẫn làm thơ quậy à? Em vừa thấy thủ trưởng quậy trên mạng
bác Nhạc, nói cái vụ cối chày gì đó.
Thủ trưởng cũng nên giữ mồm giữ miệng một chút, chả gì Sếp cũng Đại tá, lương
tướng, xuýt nữa anh hùng. Mạng ấy toàn trí thức đọc cả đấy. Em xem thấy ù đầu.
Thủ trưởng cũng phải cẩn thận trước bà xã. Bà ấy có thể không thích văn chương
nhưng vì tò mò, tưởng ở đấy có l... gái trinh, mò vào, gặp thủ trưởng nói xấu vợ thì chết.
Loạng quạng mụ có bồ lại tắm cho thủ trưởng một can xăng như vợ nhà báo Hoàng
Hùng thì khốn. Đàn bà không tin được đâu. Gặp thằng mả mẹ nào nó khen đểu cho
một câu là chổng phao câu lên, coi chồng như cứt chó
ngay. Các cụ xưa không cho ngồi chung mâm, chỉ cho ăn trong xó bếp kể cũng không oan. Em qua ba cối rồi, em
biết. Tanh lắm. Thủ trưởng vẫn phải cẩn thận đấy. Lúc nào thăm thủ trưởng, em
nói nhiều, bây giừ qua nhà ông Nhạc, anh em mình nói với nhau mà toàn thiên hạ
nghe, cụt cả hứng. Thủ trưởng bảo trọng”.
Hồn thơ lính trong cõi lòng vị cựu thuyền trường
Trường Sa ngày nào như sống dây, khi tôi đăng bài thơ Xuân mưa. “Bình luận
từ: Trần Trọng Trí [Bạn đọc] 01.03.11@21:45/
Vừa đọc bài thơ tứ tuyệt XUÂN MƯA của thi sĩ CHU NHẠC, tôi cũng
nổi ngứa chim cò tặng Chu Thi sĩ mấy câu thơ Thiền:: XUÂN NẮNG/ Xuân sang, ta Sáu Tư rồi/ Vắt đâu ra mấy
giọt trời được đây/Bà Xanh đã tốc váy mây/Ta cùng vợ vác cối chày ra phơi”.
Tôi đề nghị chữa của ông hai từ “giọt
trời”, thành “giọt giời”, ông tỏ
ra khoái lắm. “Bình luận từ: Trần Trọng Trí [Bạn đọc] 03.03.11@21:58/ Ông Nhạc chữa cho tôi một chữ mà hay hơn đấy. Cao thủ. Mặc dù ý không
thay đổi, nhưng chữ giời thì hợp hơn chữ trời. Tôi sẽ qua chú
Tròn trong dịp tới. Chú giúp tôi mua vi tính, nhưng không cần tặng tôi, thằng
con rể tôi nó cho. Thằng cu đang muốn kéo tôi về Yên Bái sống với vợ chồng nó.
Tôi đang tính. Nghe có mấy đứa vừa báo tôi bên nhà ông Khoa có trò mới cũng vú
vê búa sua. Tôi sang xem đã nhé”.
Sau những ngày đầu đầy xúc động, cựu
thuyền trưởng Trần Trọng Trí đã kiềm chế cảm xúc của mình, tỏ ra điềm tĩnh, sâu
lắng, thì chàng cựu lính Nguyễn Văn Tròn vẫn tràn đầy năng lượng, như phát rồ,
bắn liên thanh bằng những cảm nhận gây xốc: ”Bình luận từ: Nguyễn văn Tròn [Bạn
đọc] 03.03.11@06:22/ Thủ trưởng Trí ơi!. Bây giờ chắc thủ trưởng đang ngủ, mà mấy con mẹ
quán Nét cũng đang ngủ, thế mà em đã lẻn được vô nhà bác Nhạc rồi đấy. Em vô
bằng cái máy tính con con của em. Rất tiện lợi. Giờ em quyết định thế này: Giữa
tháng Ba này là ngày giỗ ông anh của em. Bác Nguyễn Văn Vuông, hy sinh thời
chống Mỹ. Em mời thủ trưởng vô Quảng Bình. Tiện thể, ta quá giang mấy trăm cây
đi Nghĩa trang Trường Sơn. Em sẽ tặng thủ trưởng cái vi tính xách tay và cái
USB nối mạng, em bao thủ trưởng cước hàng tháng, để thủ trưởng đọc bác Khoa bác
Nhạc và trăm thứ rất hay trên mạng. Còn báo nhạt toẹt. Cước chẳng đáng bao
nhiêu đâu. Em thử rồi. Chỉ cần thủ trưởng không xem phim đồi trụy thì phí rẻ
lắm. Em chỉ tiết kiệm mấy đĩa thịt chó là thủ trưởng chơi nhòe. Thủ trưởng nhắn
cho em thằng Hanh, con Nhạn (Cái con
ngày xưa thủ trưởng cứ xui em hôn nó rồi bóp vú ấy). Bây giờ chắc già khắm
ra rồi. Rồi thằng Bình, thằng Việt, thằng Cải, thằng Khang, thằng Trường (Thằng Trường khỏe như trâu mà bị vợ cắm
sừng, khổ thế. Em bảo thôi vứt đi, kiếm đứa khác. Đàn bà thiếu giống. Bác Khoa
cứ ra rả tôn vinh chị em, cũng hâm lắm. Bác này rất thông minh, thông thái,
nhưng thi thoảng cũng hâm đột xuất). Em thấy đàn bà chẳng sâu sắc thủy
chung gì đâu, cù được vào nách là ngả bàn đén luôn, từ con osin đến các mệnh
phụ phu nhân, rồi cả hoa hậu nữa, sếp thấy có đứa nào ra hồn đâu. Đấy như vợ
Hoàng Hùng đấy, có thể thiêu chồng chạy theo một thằng hạng tép, mà chưa chắc
cái chày của nó đã tốt hơn chày của thằng Hùng. Đàn bà là vậy. Chắc nó rót vào
tai mấy câu khen đểu là động cỡn liền. Đàn bà thường chỉ tiếc và đuổi theo
những thằng đểu và thường coi khinh những thằng tử tế. Thủ trưởng nhớ báo cho
em mấy thằng ấy nhé, còn thằng Khánh thì em liên lạc được rồi. Có vi tính em
với thủ trưởng có thể thông thương mà không làm phiền bác Nhạc, bác Khoa nữa.
Mà nếu thủ trưởng có bồ hẹn càng tiện lợi. Cánh công chức toàn thế đấy thủ
trưởng ạ. Bồ bịch búa sua”.
Hình như, cảm thấy ngại khi dùng ngôn ngữ đầy
chất lính tráng, anh chàng Nguyễn Văn Tròn có vẻ khách khí. Tôi bèn thưa lại vì
thực lòng muốn mọi người cứ tự nhiên như cũ: “Bình luận từ: nguyenchunhac [Blogger] 03.03.11@09:08/ Chủ nhân xin có lời nhắn với thuyền
trưởng Trí, và các cựu binh Nguyễn Văn Tròn, Lê Văn Khánh v.v... Mọi người cứ
giao lưu thoải mái, không có gì phiền đâu.
Rất vui được hầu trà thuốc điếu đóm, cả rượu thịt chó nữa, để bồi tiếp mọi
người. Kính”.
Việc giao lưu ảo trên mạng xã hội,
nhất là khi vào trang cá nhân của tôi (Nguyễn Chu Nhạc) và Trần Đăng Khoa, rồi
gặp các lính cựu Nguyễn Văn Tròn, Lê Văn Khánh.... khiến cựu thuyền trưởng Trần
Trọng Trí bị hấp dẫn đến nỗi không cưỡng nổi, cho đến một hôm, ông thông báo
với tôi và cộng đồng mạng Blog Tiếng Việt: ”Bình luận từ: Trần Trọng Trí
[Bạn đọc] 06.03.11@21:26/ Tôi đã sắm máy tính cũ xách tay và cả USB, có thể vào các ông thường
xuyên. Mụ vợ tui còn mê các ông hơn cả tui. Cảm ơn các ông đã giúp tui nhập thế
giới hiện đại. Ngày mai tui đi Sài Lang Thành (ý chỉ Sài Gòn-Tp.Hồ CHí Minh ) nhưng
vẫn đọc các ông đấy”. Với thông báo này, ông còn như ngầm nhắn với các cựu
binh đàn em của mình (Tròn, Khánh....)
rằng từ giờ họ có thể tha hồ chuyện trò với nhau mà không cần nhờ trang cá nhân
của ai, không làm phiền người khác, rằng họ sẽ cùng nhau ôn lại ký ức, làm sống
lại thời lính Đảo chìm, Trường Sa một thuở...
Nhưng, khi còn chưa kịp chuyện Trường Sa thì có một
cuộc đối thoại thơ khá thú vị giữa Trần Trọng Trí với nữ thi sĩ Chử Thu Hằng và
Nguyễn Việt An (một người bạn học, bạn
văn chương của Tôi và Trần Đăng Khoa từ thời học phổ thông, hiện sinh sống tại
Tp. Hồ Chí Minh). Tôi không đưa vào bài viết này, song về phần mình, tôi
nhận ra sự hóm hỉnh và thông minh, đầy tài hoa trong việc ứng biến thơ của Trần
Trọng Trí, nên nhắn ông: “nguyenchunhac [Blogger] 
24.03.11@10:59@
Bác Trí,/ Đọc lại những bài thơ vịnh của
bác, gạt đi phần bông đùa, tếu táo, còn lại, thơ thật hay lắm đó...”.
Quả thật, Trần Trọng Trí sắc lẻm như dao cau, mạnh bạo
như mãnh thú khi bàn chuyện lính tráng, chuyện về đàn bà, tình yêu, tình dục.
Có thể nói, ông là một trí thức, pha thêm chất lính, và trong người tồn dư tính
láu cá nông dân… Ông là vậy, và những người lính biển thuộc cấp của ông, dường
như nhiều năm sống gần ông, nên ít nhiều chịu ảnh hưởng từ ông, cũng lanh lợi
và sắc lẻm không kém (Nguyễn Văn Tròn, Lê
Văn Khánh,...).
Cho đến ngày 26/3/2011, tôi đăng bài
viết của mình có tên “Đảo Chìm, nghệ thuật tạo dựng không gian
truyện” bàn về tiểu thuyết “Đảo Chìm” của nhà thơ của Trần Đăng
Khoa thì mọi chuyện thật xôm trò. Rất nhiều người vào đọc và bình luận. Xin
trích đăng một số cảm nhận để cùng tham khảo:
Bình luận từ: Người qua đường [Bạn đọc] ( tức nhà văn
Nhật Tuấn-NCN) 22.03.11@23:22/
“Tôi cũng đã đọc Đảo Chìm của Khoa,
do ông Nguyễn Khải cho mượn. Đọc vì tò mò. Khoa viết chân dung văn học thì
giỏi, nhưng văn xuôi chưa chắc, vì nó là một thể loại khác. Nhưng rồi đọc thì
giật mình. Quả đây là một cuốn sách độc đáo. Kể vui vui, như chơi, nhưng ý tứ
thâm hậu. Cái ý ngầm Khoa muốn nói, bạn đọc cũng đã nhận ra. Tôi cũng rất nể
mấy vị cảm nhận. Sâu sắc và am tưởng. Khoa hạnh phúc hơn rất nhiều người viết
khác, trong đó có cả tôi là có bạn đọc và có người chia sẻ. Nhận xét của Chu Nhạc
rất mới, cũng là một phát hiện, mà không phải nhà nghiên cứu nào cũng nhìn ra.
Ngay rất nhiều lời bàn, trong đó có không ít ý kiến đặc sắc, nhưng cũng không
phải ai cũng có sự phát hiện như Chu Nhạc. Tiếc là viết vội, vì mới là cảm nhận,
hứa hẹn đây sẽ là một tác phẩm phê bình hay. Tôi vẫn nói Chu Nhạc dồn tâm lực
trí tuệ cho văn xuôi và phê bình, vì chú có tài, dấn lên là có sự nghiệp đặc
sắc đấy”.
Bình luận từ: Chử Thu Hằng (nhà thơ) [Blogger] 24.03.11@09:02/ “
Bình luận từ: Minh Tâm (PGS.TS) [Bạn đọc] 24.03.11@18:20/ “Bài viết của
ông
Bình luận từ: Khách [Bạn đọc] 24.03.11@21:17/ “Từ một điểm
nhìn cận cảnh, tác giả Trần Đăng Khoa (TĐK) đã xây dựng một không gian nghệ
thuật thật đặc sắc: không gian hữu hạn - không gian vô hạn - không gian tâm
tưởng. 3 loại không gian ấy có khi tách bạch nhưng có lúc lại đan cài, tạo nên
một không gian nghệ thuật, hấp dẫn người đọc. Đó là thứ hiện thực lãng mạn, pha
chút “Liêu trai“ phương Đông. Phát hiện của anh rất hay! Em xin cóp bài này để
tham khảo, phân tích thêm để bổ sung cho phần thực hành... Cảm ơn anh! Em rất
hâm mộ TĐK, là người đang "gieo rắc" tác phẩm của anh ấy cho lũ trẻ.
Giờ thì hâm mộ luôn người bình văn TĐK!”
Bình luận từ: Vũ Trọng Trường [Bạn đọc] 26.03.11@03:47 / “Tôi đã đọc
nhiều lần Đảo Chìm. Rất tâm đắc với
lời bình của
Còn nhiều lời bình khác của bạn đọc, trong
nước, Việt kiều định cứ ở nước ngoài, một số nhà văn, nhà nghiên cứu văn học,
nhân sĩ yêu nước bày tỏ sự quan tâm và ủng hộ chủ quyền biển đảo Việt Nam.
Rồi PGS.TS Minh Tâm còn dẫn dụ, giới
thiệu một bài viết khác bình cuốn Đảo Chìm (bài viết của nhà báo Nguyễn Lương Phán – VOV) để mọi ngươi cùng
tham khảo thêm: “Bình luận từ: PGS. TS Minh Tâm [Bạn đọc] 26.03.11@23:13/ Nhân bài viết rất hay của Chu Nhạc về Đảo Chìm, tôi mò vào mạng xem
thiên hạ nói gì về Đảo Chìm thì bắt gặp bài viết cũng rất công phu. Bài này
không có tính thi pháp như
Song có lẽ, cảm nhận khiến tôi suy
nghĩ nhất, chính là của cựu thuyền trưởng Trần Trọng Trí, nguyên mẫu của nhân
vật chính trị viên Thuận trong tiểu thuyết Đảo chìm: “Trần Trọng Trí [Bạn đọc] 19.03.11@22:14
@ Nhà văn, nhà thơ Chu Nhạc. Bữa rày, ông Khoa đưa lại cái Đảo Chìm lên, tôi đọc lại và ngơ ngẩn
suốt cả một chiều. Tôi vào mạng, tìm xem người ta bàn thế nào về cuốn sách này,
thấy rôm rả lắm. Nhưng sách báo giấy thì chẳng có ai nhắc đến một dòng, cũng
như văn chương Chu Nhạc vậy, ông có đến hơn chục cuốn sách rồi, bạn bè mạng bàn
về ông rất hay, thế mà ngoài đời, nhiều người còn nhầm ông với người khác trùng
tên mà viết nhạt hoét... . Sáng nay, tôi và con gái qua Hà Nôi, có lên thăm ông
Nhạc ông Khoa. Con bé (nhưng cũng là gái xề rồi), là nguyên mẫu, mà trong Đảo Chìm, ông Khoa gọi là Mộng Tương, nó cứ trách sao chú ấy ghét
gì con mà đổi tên quê thế. Nhưng nó vẫn quý chú Khoa. Bữa nay chỉ mong được
chụp ảnh với hai nhà thơ nổi tiếng, nhưng ông đi vắng, tôi lại cứ tưởng ông làm
việc với Đoàn của Đức ở tầng 3. Nhưng không có. Ông Khoa cũng không đến cơ
quan. Sáng mai tôi đi Lào thăm chú Tròn rồi chuyển gia đình về Yên Bái. Thôi
già rồi thì theo con. Con gái tôi nó thích văn chương ông lắm. Nó bảo nó còn
thích văn chú Nhạc hơn văn chú Khoa. Tôi nghĩ, có thể nó còn thù chú Khoa đã giiễu
nó trong Đảo Chìm. Chúc khỏe”.
Đọc cảm nhận của của Trần Trọng Trí,
tôi cứ thẫn thờ với một linh cảm mơ hồ... Lại càng không ngờ, đấy có thể là
những dòng cuối cùng ông để lại cho cộng đồng mạng Blog Tiếng Việt,
và cũng là những dòng cuối cùng của ông trên cõi đời này... Bặt đi cả tháng
trời, không thấy Trần Trọng Trí và các đàn em của ông (Tròn, Khánh) xuât hiện trên mạng. Tôi nghĩ, chắc mấy thấy trò gặp
nhau, mảng vui sau bao ngày xa cách, nên có ý chờ đợi những câu chuyện của họ
sau chuyến đi đầy vui thú này. Song không hiểu sao, sự vắng bóng của họ cứ
khiến tôi phấp phỏng chẳng yên, và mơ hồ cảm thấy một điều gì đó không hay?...
Quả nhiên, thật đột ngột, một buổi vào
mạng Blog Tiếng Việt, tôi sững sờ không tin vào mắt mình khi đọc
mấy dòng cảm nhận của người con gái ông, nguyên mẫu của Mộng Tương tiểu thư
trong tiểu thuyết Đảo Chìm: “Bình luận từ: Trần Thu Hà [Bạn đọc] 23.04.11@23:24/ Chú Chu Nhạc kính mến! Cháu là Hà con gái bố Trần Trọng Trí. Bố cháu và
chú Tròn đã mất vì tai nạn giao thông tại Thái Lan. Xe do chú Tròn lái. Chú
Tròn mất tại chỗ. Còn bố cháu vào viện đến ngày thứ ba thì mất vì vết thưong
quá nặng. Bố cháu mất đã nửa tháng rồi. Bố cháu rất quý chú và chú Khoa nên
cháu báo để các chú biết. Nếu có gì đường đột mong chú tha lỗi. Cháu Hà”.
Cả mạng Blog Tiếng Việt
xôn xao, mọi người vào cảm nhận, bày tỏ sự thương tiếc ông và chia buồn với Trần Thu Hà cùng gia đình
ông. Tôi chỉ trích ra đây vài ba cảm nhận...: “Trần Đăng Khoa [Bạn
đọc] · http://Blogtiengviet.net/Lão
Khoa 24.04.11@21:47@Trần Thu
Hà.
Chú thực sự sửng sốt trước tin của bố cháu và chú Tròn. Sáng nay, chú đang ở
Thái Bình thì chú Nhạc báo tin. Trước đó, chú cũng có một linh cảm không lành
về bố cháu và chú Tròn. Trước đây, bố cháu và chú Tròn hay qua Xóm Lá và có
nhưng cảm nhận rất thú vị, vừa hóm, vừa thông minh, lại rất vui, đúng như tính
bố cháu. Sự góp mặt của bố cháu và chú Tròn, làm Xóm lá sinh động hẳn. Thế rồi
bẵng đi, không thấy bố cháu lại. Chú hỏi chú Nhạc. Chú Nhạc cũng chỉ nghĩ là bố
cháu đi chơi rồi về. Chú Nhạc còn bàn với chú làm một chương trình truyền hình
về bố cháu và chú Tròn. Chú cũng đã chuẩn bị. Vậy mà ai ngờ... Đây là một tổn
thất không gì bù đắp được. Chú đau đớn chia sẻ nỗi đau thương này với mẹ cháu,
chị em cháu. Lúc nào qua Hà Nội thì báo chú. Chú rất muốn được đón cháu như đón
một người nhà thân thiết, xin chia sẻ nối đau này với cháu và gia đình”.
Còn đây là cảm nhận của tôi:
“nguyenchunhac [Bạn
đọc] http://blogtiengviet.net/nguyenchunhac 24.04.11@07:23@ Trần Thu
Hà/Trước hết, cho chú được chia buồn cùng cháu và gia đình, cùng bên gia đình
chú Tròn. Chú rất đột ngột khi biêt tin này. Nhớ cách đây chừng hơn tháng. Bố
cháu có tin cho chú là lên Hà Nội và vào thăm VOV nhưng chú lại đi công tác và
chú Khoa cũng không đến cơ quan (vì ngày nghỉ). Bố cháu còn thông báo là đi Lào
với Tròn chơi rồi về dọn nhà lên Yên Bái ở với gia đình nhà cháu. Vậy mà,... Chú
và chú Khoa, và cả làng blog Tiếng Việt này, sẽ rất buồn vì bố cháu đã ra đi
đột ngột. Mọi người sẽ không quên những dòng cảm nhận, những bài thơ sâu sắc và
vui của bố cháu. Đối với Tròn cũng vậy. Có lẽ, chỉ có một an ủi duy nhất, bố
cháu và chú Tròn, họ đã sống bên nhau những ngày gian khó ở Trường Sa, bây giờ
họ lại đi cùng nhau. Có lẽ, họ luôn cần nhau, cháu ạ... Hà có thể cho chú hoặc
chú Khoa biết điện thoại liên hệ, để khi có điều kiện, chú và chú Khoa cùng mọi
người đến thắp cho bố cháu nén hương tưởng nhớ...”.
Ngày 25/4/2011, tôi viết bài viết “Tưởng
nhớ thuyền trưởng Trần Trọng Trí” trên trang cá nhân của mình. Hầu hết
bạn bè trong Blog Tiếng Việt đều ghi cảm nhận, thương tiếc ông và
người lính của ông, cựu thủy thủ Nguyễn Văn Tròn (Tròn Lùn), nhân vật Tư Xồm
trong Đảo Chìm. Xin trích vài cảm nhận: Nhà thơ Bùi Thị Binh Bình
luận từ: buithibinh [Blogger] 27.04.11@15:10/”
... Viết mấy vần thơ mộc mạc này tưởng nhớ đến Anh Trần trọng Trí và
Anh Nguyễn Văn Tròn. “Đảo chìm” em mới
đọc lần đầu/ Cái khóc, cái cười cứ quyện nhau/ Mong gặp Lão Khoa cùng nhân vật/
“Xóm lá mình mà … chắc chả lâu”/ Bao nhiêu cảm nhận của “hai Nhà”/ Đọc đi, đọc
lại quá xót xa/ Ước muốn không thể thành sự thật/ Để được mời Anh: Một chén
trà./ Anh đi rồi sao "Anh Thuận"ơi/ Tác phẩm “ Đảo Chìm” vẫn để đời/
Blog Trọng Trí còn mãi mãi/ Trong lòng bè bạn … khắp mọi nơi/ Cuộc đời như một
chuyến rong chơi/ Thủ trưởng, nhân viên đã hẹn rồi/ Về nơi cực lạc đừng quên
nhé/ Nghĩa tình “mạng ảo” dẫu xa xôi”.
Ai những tưởng, gặp nhau ngoài đời nào có khó gì đâu, khi đã giao lưu mạng ảo, khi biết địa
chỉ và cách nhau cũng không xa. Song không, như người đời vẫn bảo “vạn sự tùy duyên” thì hẳn không sai,
trời không cho duyên gặp gỡ thì tưởng gặp nhau trong gang tấc, hóa vẫn không.
Bằng chứng, Trần Trọng Trí đã hai lần đến cơ quan chúng tôi (Đài Tiếng nói Việt
Nam), ở đây, ông gặp người này người nọ, nhưng cả hai lần, những người ông muốn
gặp (Trần Đăng Khoa và tôi) thì cả
hai chúng tôi đều công tác vắng. Kể cả vậy, ông vẫn tự tin là gặp nhau không
khó, định bụng sau chuyến ông vào Quảng Bình thăm Tròn Lùn và các đồng đội khác
và sang Lào chơi, thì ông Giời lại bắt ông đi luôn một mach, đi mãi sang thế
giới khác....
Cái “những
tưởng” ấy cũng có trong suy nghĩ của nhà văn Trần Hồng Giang, một người
phải ngồi xe lăn, đi lại khó khăn, người cùng sống ở quê Nghĩa Hưng (
Cả tôi và nhà thơ Trần Đăng Khoa đều nhắn trên trang
của mình ở mạng Blog Tiếng Việt, mong một ngày nào đó Trần Thu
Hà, cô con gái rượu của cựu thuyền trưởng Trần Trọng Trí đọc được, để lại lời
nhắn, hay số điện thoại liên lạc, hay địa chỉ nhà cô để chúng tôi có manh mối
tìm gặp. Song không, cho đến nay đã hơn chục năm trôi qua, hai chúng tôi vẫn
không biết Trần Thu Hà hiện ở đâu. Chỉ có chút manh mối, ấy là trước khi đi
Quảng Bình và Lào cùng Nguyễn Văn Tròn, Trần Trọng Trí đã hé lộ chút ít, ấy là
dự dịnh của vợ chồng ông sẽ thu dọn rời Nghĩa Hưng lên Yên Bái sống chung với
cô con gái rượu của họ. Thế nhưng, Yên Bái rộng bao la, ở đâu cụ thể nào ai
biết. Hay chăng, thử về thị trấn Liễu Đề (Nghĩa
Hưng, Nam Đinh) hỏi dò dân ở đấy xem gia đình ông, vị đại tá, cựu thuyền
trưởng tàu HQ 05 Trưởng Sa, ông thợ cắt tóc phố huyện, còn sống ở đấy, hay đã
chuyển đi đâu, có lên Yên bái không và cụ thể địa chỉ nhà, số điện thoại liên
lạc?... May ra, hy vọng. Song thú thực, việc này thì giờ này chúng tôi vẫn chưa
làm được,... Thật có lỗi với ông.
Có nhiều đồ đoán về nguyên nhân vụ tai nạn ô tô của họ
khi Tròn Lùn tự lái xe của mình đưa thủ trưởng cũ qua Lào sang Thái Lan chơi. Song
cá nhân, tôi đã từng ngồi xe hơi đi trên
đất Thái Lan nên biết luật giao thông của họ giống kiểu Anh, Hồng-kông, Nhật
bản, khác phần lớn các quốc gia khác là ngược lại, đi trái về phải, do đó người
lá xe tay lái thuận, nếu không quen sẽ nhãng quên lao sang làn đường ngược
chiều. Đấy là suy luận vậy thôi. Có một sự thật, mạng Blog Tiếng Việt
sau khi họ vắng bóng thì kém sôi động, trầm lắng hẳn đi, và mấy năm sau,
do trục trặc kỹ thuật, nền tảng lưu trữ
kém, các bloger bị mất bài, rời bỏ đi nơi khác. Blog Tiếng Việt vắng như chùa
Bà Đanh. Giờ nền tảng kỹ thuật mạng này có khá lên, song không khí thì vắng
lặng. Thời vàng son đã qua, khó bề cứu vãn. May mắn thay, phần bài viết và
những cảm nhận liên quan đến cựu thuyền trưởng Trần Trọng Trí và cánh lính của
ông vẫn còn, để giờ đây tôi có thể tra cứu, trích dẫn, lưu giữ,...
Những gì họ để lại trên trang blog của tôi, thì đã
trích nêu trong phần đầu bài viết này rồi, còn những gì trên trang cá nhân của
nhà thơ Trần Đăng Khoa, hẳn là còn nhiều, nhưng trong cuốn sách Trường Sa của mình, nhà thơ chỉ trích
chút ít. Tôi cũng trích lại đây cảm nhận (comment)
của Trần Trọng Trí, xem như cái cớ đề bàn thêm về ông và các đồng đội của ông:
“Đã lâu rồi, tôi tưởng không còn nước mắt
nữa. Lòng ngỡ chai lỳ. Tôi hay vào trang Blog Tiếng Việt chọc ghẹo mọi
người cho vui. Nay đọc lại cuốn sách về Trường Sa, tôi đã khóc. Cảm ơn Trần
Đăng Khoa. Con gái tôi, cháu Trần Thị Thu Hà mà ông Khoa gọi là Trần Thị Mộng
Tương, nay đã 37 tuổi (thời điểm đó),
có hai con gái. Cháu ngoại tôi đã học lớp 12, cháu đọc chuyện này, thoạt đầu
cười, sau thì khóc. Nó không biết đây là chuyện bác Khoa viết về ông nó, mẹ nó.
Tôi tìm cuốn sách này mà không biết tìm ở đâu. Dẫu sao vẫn muốn có cuốn sách,
hơn là mỗi khi đọc phải mở máy tính. Tôi lên Google và thấy thiên hạ bàn về
cuốn sách này rất vui trên trang của nhà văn Xuân Đức... Tôi sẽ đến thăm ông Nhạc (Nguyễn Chu
Nhạc-Đài Tiếng nói Việt nam), ông Khoa.
Lâu rồi, không gặp”...
Tâm thế trong cảm nhận này của Trần Trọng Trí, thực
ra, cũng như những cảm nhận khác của ông trên trang blog của tôi, khác chăng ở
một vài chi tiết riêng tư. Ờ vào thời điểm ấy, tôi đọc lại các cảm nhận của Trần
Trọng Trí, nhận thấy ông đang ở trạng thái thăng hoa, mộng mị, sa lầy trong mớ
hồi ức của mình. Những trang viết của chúng tôi và cảm xúc của mọi người, đặc
biệt là các đồng đội cũ của ông, vô tình đánh thức mọi tế bào thần kinh trong
con người vị đại tá (lương tướng),
cựu sĩ quan, người hùng biển đảo một thời, đã về vườn, trong vai ông thợ cắt
tóc phố huyện... Dòng ký ức và cả những ẩn ức một thời bùng phát, tuôn chảy như
núi lửa phun trào, không biết bao giờ thôi. Trần Trọng Trí như người lên cơn
sốt, đến mê sảng, không thể thoát ra, hay đúng hơn là không muốn thoát ra khỏi
cơn mê giăng mắc, bủa vây tâm trí ông...
Sở dĩ, ngày ấy, Thày trò Trí -Tròn nổi bật như nhận
nhật trung tâm của mạng xã hội Blog Tiếng Việt, là bởi họ gắn với
một chủ đề nóng bỏng, ấy là cuộc chiến bảo vệ chủ quyền biển đảo của Việt
Ta cùng thử hình dung, Đảo Chìm như một tác phẩm Sân khấu thì sẽ thế nào
nhỉ?
Song trước khi biến tiểu thuyết Đảo Chìm như một Sân khấu
lớn, xin trở lại với không gian tiểu
thuyết mà tôi đã nhận thức và nêu ra trong bài viết có tên Đảo
Chìm, nghệ thuật tạo dựng không gian truyện. Ở đó, tôi phát hiện sự tài
tình của tác giả trong việc tạo dựng nên ba không gian đồng thời để kể câu
chuyện của mình. Ấy là không gian hữu hạn.
bao gồm “cái lều bạt” chung chiêng trên đảo chìm san hô, là con tàu loanh quanh
trong khu vực của mình, là đảo nổi; ấy còn là không gian vô hạn với mênh mông trời nước lúc hiền dịu mộng mơ, lúc
lặng thinh bí hiểm, lúc cuồng điên dữ dội đầy bất trắc; và nữa, một không gian tâm tưởng chỉ tồn tại trong ý
nghĩ của mỗi nhân vật. Ba không gian ấy khi tách bạch, khi xâm lấn nhau, khi
đồng dạng phối cảnh,... Và trong bối cảnh như vậy, tất thảy nhân vật, con người
(từ chàng lính quèn đến vị Tư lệnh),
con vật (chim biển, cá mập, con lợn),
vật dụng (lều bạt, tư trang quần áo, cuốc
xẻng, lưới câu, vũ khi, con tàu...) đều sống động, có hồn, suy nghĩ, hành
xử theo logic của mình.... Chính nhờ tạo dựng một không gian nghệ thuật như vậy
nên mọi ý nghĩ, hành động, tính cách nhân vật, tình huống, tình tiết truyện (có khi phi lý) đều chấp nhận được và trở
nên có lý có tình,... Ví như, chim biển, cá mập thì như người, như ma quái, con
lợn cũng như người, như yêu tinh; còn con người thì “nhanh chóng mất hơi người”, có lúc như chim, khi như cá, lại có khi
như lợn, như người nguyên thủy (nhân vật
Hai Ùm hay cởi truồng)... và có khi chỉ là “một chiếc linh hồn nhỏ” (phần kết, Hai Ùm chết, hồn như nhập vào một con chim biển khổng lồ, dáng gù gù
trong lều bạt, khiến đồng đội vừa mừng vừa sợ tưởng anh sống lại).... Và
cũng chính việc tạo dựng nên một không gian nghệ thuật như vậy, mà tác phẩm Đảo
Chìm không giống hiện sinh kiều phương Tây, cũng chẳng “hiện thực huyền ảo” kiểu Mỹ-la-tinh, mà
nó là hiện thực lãng mạn pha chút “Liêu
trai” phương Đông...
Giờ thì ta cùng nhìn nhận Đào Chìm ở phương diện
sân khấu với các màn chính kịch, màn phụ theo lớp lang của nó. Dĩ nhiên, người chính
trị viên tên Thuận, các thủy thủ tên gọi Hai Ùm, Tư Xồm cùng các đồng ngũ của
mình trên con tàu HQ và trên đảo, thêm vị Tư lênh binh chủng nữa, đều là những
nhân vật chính. Tác giả cuốn sách, nhà
thơ Trần Đăng Khoa là người dẫn chuyện. Vậy là đủ vai? Nhưng không. Còn thiếu
một vai, ấy là vai hề, con lợn An-ta-ra-mê-na. Chớ quên, chỉ là vai phụ thôi,
nhưng vai diễn này vô cùng quan trọng
Thiết nghĩ, hãy khoan bàn về con lợn An-ta-ra-mê-na
với tư cách vai hề, trước hết, xem vai trò của Hề trong sân khấu truyền thống
ra sao? Với góc nhìn từ vai Hề trong sân khấu chèo (có thể mở rộng cho vai Hề trên sân khấu truyền thống nói chung), nói
đến vai Hề, người ta thường nghĩ đến một
nhân vật luôn mang lại tiếng cười cho người xem. Dù chỉ là một vai diễn mang
tính chất phụ họa cho những lớp bối cảnh chính, nhưng không thể phủ nhận tầm
quan trọng và đặc biệt là cái hồn của vai diễn, bởi trong tiếng cười chính là
sự sâu lắng, phản ánh rõ nét nhất cuộc sống qua tạo hình đặc biệt của một vai
diễn trên sân khấu.
Khái niệm là vậy, giờ ta thử lấy lăng kính Hề sân khấu
soi chiếu vào con lợn An-ta-ra-mê-na trong Đảo Chìm xem sao? Con lợn tinh ranh,
bắng nhắng, hay làm trò cho lính cười. Ả ta (lợn cái) được mọi người quan tâm,
cho diện váy áo mớ ba mớ bảy lòe loẹt trong khi các chàng lính mình thì trần
như nhộng đóng mỗi chiếc quần cộc, thậm chí ở truồng; đến thứ quý nhất là nước
ngọt thì tiêu chuẩn hàng ngày của ả ta cũng gấp đôi của lính. Bi hài nhất, là
mỗi khi đến chu kỳ động dục, ả ta tăng động, ngoe nguẩy chìa bộ phận giống cái
ướt nhẹp đỏ hỏn của mình vào mặt đám lính thủy... Chẳng thế mà, từng có một nữ
nhà văn tầm cỡ, trong một lần mạn đàm với nhà thơ Trần Đăng Khoa đã bày tỏ ý
định táo bạo, rằng nếu cô ấy là tác giả thì sẽ đảy chi tiết này đến tận cùng (nghĩa là cho đám lính thủy trong cơn khát thèm
đàn bà lâu ngày, không kiềm chế nổi bản thể, làm cái chuyện đực cái với nàng lợn
An-ta-ra-mê-na). Tất nhiên nhà thơ rất tỉnh táo, chẳng bao giờ nghe ai đó “xui
dại” như thế. Ông bảo, ý nghĩ của người đời kinh thật.
Song quả thật, nhà thơ Trần Đăng Khoa ít nhiều băn
khoăn về số phần của vai hề này, từng tự hỏi, mình có nên chỉnh sửa đôi chút phần
kết của tác phẩm Đảo Chìm, khi có độc giả bày tỏ thắc mắc, rằng liệu tác giả có
bỏ quên con lợn An-ta-na-mê-ra hay không, mà cuối truyện chẳng thấy nó đâu,...
Vậy thì nó biến đi đâu mất, số phận nó ra sao?
Tôi nghĩ, hỏi không sai, song cũng không cần phải giải
quyết chi cả, bởi nó là vai Hề cơ mà. Vai phụ, Hề xuất hiện để kết nối và sâu
chuỗi các phần chính kịch với nhau thành một chỉnh thể lo-gic, xét về cấu trúc;
còn về biểu hiện thì sự ra mắt của Hề là để làm trò, gây cười, dù là cười vui
vẻ sảng khoái, cười chảy nước mắt, hay cười để nuốt nỗi buồn đau vào tận đáy
lòng,...và hơn nữa, thâm chí để nói những điều mà tác giả không thể nói được
trong vai trò người dẫn chuyện, mà cũng không thể gửi gắm vào các nhân vật chính
kịch. Hoàn thành các việc này, Hề tròn
vai, hết chuyện, cần chi đẩy số phận vai phụ đến tận cùng. Lẽ di nhiên, trong
câu chuyện và văn cảnh cụ thể, Hề ta có số phận thì cũng hay.
Ở đây, còn bởi, cái kết của tác phẩm Đảo
Chìm rất đắt, rất đắc địa, đó là cái chết của nhân vật Hai Ùm, ám ảnh
và lay động tâm can, lay động trời biển. Chẳng ai có thể quên nổi, hình ảnh con
chim biển khổng lồ trong lều bạt dáng gù gù hêt Hai Ùm vì như hồn chàng lính
thủy này nhập vào, khiến đồng đội vửa sợ vừa mừng tưởng anh sống lại ...
Một cái kết bi tráng, cô đọng, giàu biểu đạt như đúc
tượng như vậy, thử hỏi có gì tuyệt hơn, cần chi mà bàn về số phận con lợn Hề
cho dài dòng văn tư. Ta cùng đọc lại vài dòng kết này để thấm nỗi bi tráng: “Thế là lại thêm một người lính nữa chết ở
Đảo Chìm, người đó tại sao không phải tôi, mà lại là Hai, con cá kình của đảo?
Cầu mong trước khi nước khép mặt, Hai được thấy cánh chim hải âu. (Ở
đây, tôi xin được mở ngoặc, bởi đó
cũng là chi tiết rất đắt. Hải Âu thường chỉ bay ở ven bờ, cách đất liền chừng
hơn trăm cây số. Còn ngoài đại dương không có Hải Âu. Vì thế với lính biển, Hải
Âu là tín hiệu báo đất liên. Và trước đó Trần Đăng Khoa cũng đã bàn về cái chết
dữ dội của người lính biển. Chết mà vẫn không được yên. Dẫu chỉ còn một mảnh
xương tàn thì mảnh xương đó vẫn đêm ngày phải vật lộn với biến. Cho nên, chi
tiết ước gì trước khi nước kép mặt Hai được nhìn thấy bóng chim Hải Âu, ấy niềm
hy vọng mong manh là mảnh xương của anh sẽ được sóng táp vào đất liên) Tôi bỗng thấy chóng mặt. Chính trị viên
Thuận vội chạy tới đỡ lấy vai tôi. Tôi níu tay Tư. Còn Tư ôm lấy cột lều. Sóng
vẫn hắt qua mấy khung giường sắt, phủ lên đầu chúng tôi từng đợt nước mặn
chất. Lần đầu tiên, tôi mới hiểu vì sao
nước biển lại mặn đến thế. Và có lẽ không ở đâu nước biển mặn như ở Đảo Chìm.
Mặn như máu...”.
Hàm súc, ấn tượng như một triết lý, dư ba, gợi mở ra vô tận,...
Nhân đây, bạn đọc nên biết một bí mật về ả lợn hề
An-ta-ra-mê-na này. Thực tế, ngày ấy, ngoài đó chẳng có một chú lợn nào cả. Tác
giả, nhà thơ Trần Đăng Khoa đã hư cấu, tạo nên một ả lợn bắng nhắng vui nhộn làm
trò cười cho lính, trên cơ sở một con chó khoang có thật. Theo cánh lính Trường
Sa commen kể lại, và theo dõi cuộc trò chuyện trên mạng xã hội Blog Tiếng Viết
(đã trích ở phần trước) giữa nhà thơ
Trần Đăng Khoa với cựu thuyền trưởng Trần Trọng Trí (nguyên mẫu nhân vật chính trị viên Thuận) cùng các cựu lính thủy
Nguyễn Văn Tròn, (nguyên mẫu Tư Xồm),
Lê Văn Khánh, thì lúc ấy ở đảo, họ có nuôi một con chó khoang được goi tên Ái Vân (cánh lính đảo thích lấy tên của
một nữ ca sĩ xinh đẹp nổi tiếng một thời đặt tên cho con chó của họ. Đây là sự
trân trọng yêu mến chú không phải giiễu cợt hay thóa mạ), và rồi trong lần
đón tiếp vị Tư lệnh binh chủng thị sát đảo, họ đã lấy cớ thiết đãi ông rồi làm
thịt. Và nếu như, chỉ có thế thôi thì quả là “chó chết hết chuyện”, nên nhà thơ đã rất sáng tạo khi chế ra một ả lợn tên gọi An-ta-ra-mê-na quyền năng
như phù thủy, tinh ranh như yêu tinh, hoạt náo vui nhộn như tên Hề sân khấu.
Chó khôn và tình nghĩa là đương nhiên (“khuyển mã chi tình”), nhưng lợn khôn
mới khó và lạ chứ (người đời vẫn quen bảo “ngu
như lợn”mà). Ấy vậy, ả lợn An-ta-ra-mê-na này lại tinh khôn đến bất ngờ,
có cá tính hẳn hoi, và như thế nó xứng đáng là một ‘nhân vật đặc biệt”. Bí mật
của vai Hề này là thế đó. Và theo tôi, ả lơn này không những góp phần tạo bầu không
khí sinh động cho câu chuyện của những người lính biển, đồng thời nó cũng đóng
vai trò quan trọng làm nên chất uy-mua và bi tráng cho cả thiên truyện.
Có điều này, mỗi
khi nghĩ về tiểu thuyết Đảo Chìm của Trần Đăng Khoa, tôi lại
nghĩ đến hai tiểu thuyết ngắn khác, đó là “Ông
già và biển cả” của Ernest Hemingway và “Trên mảnh đất người đời” của Anatoli Stepanovich Ivanov. Theo tôi,
ba tiểu thuyết ngắn này ít nhiều có độ tương đồng, về số lượng từ, về độ hàm
súc của ngôn ngữ và tính biểu đạt hình tượng.
Nếu như, ở “Ông già và biển cả”
người ta thấy được sự cô đơn của con người giữa thiên nhiền và dù con người có
cố gắng đến mức nào cũng nhiều khi trở nên vô nghĩa; Và ở “Trên mảnh đất người dời” người ta nhận ra một chân lý khác, ấy là
dù có bị vây hãm trong tình yêu, sự dượt đuổi của người trả thù giấu mặt trong
sự kinh hãi của kẻ chạy trốn, sự ghê tởm và lòng hận thù tột độ thì đến một lúc
nào đó lại có thể tha thứ và coi đấy là cách trả thù kinh khủng nhất,... Về
không gian tiểu thuyết, hai cuốn này đơn tuyến, nặng về chất tự sự, giàu nội
tâm...
Còn ở Đảo Chìm, không gian truyện phức tạp
hơn, con người ta sống trong một trật tự tưởng vô cùng nghiêm ngặt song lại như
một thế giới tự do tự tại, nhưng ngặt thay, là con người tự khép mình trong sự
cố kết bởi ý thức trách nhiệm và niềm tự hào vì một tương lai mù mịt vời vợi phía
chân trời... Với nội hàm như vậy, chất
hoạt kê và bi tráng của Đảo Chìm mà tác giả đã lựa chọn, là
rất thích hợp và độc đáo.
Không phải ngẫu nhiên mà nhà văn Lê Lựu, một rất khó
tính về nghề, đã cho rằng Đảo Chìm là một thần bút.
Tôi còn đó là
một kiệt tác./.
Hà Nội, tháng
5/ 2023
Nhận xét
Đăng nhận xét