@@@
Phùng Quán,
người đi trọn đời mình trên con đường sự
thật !...
Một dạo, có mấy sự kiện trong thế giới
sách ở Việt
Đọc Ba phút sự thật của Phùng Quán, tôi thực sự ngỡ ngàng. Ngỡ ngàng
bởi những thông tin, câu chuyện, những chân dung con người, trong đó có mấy
người rất nổi tiếng, mà tôi vốn chỉ biết lờ mờ, như Trần Đức Thảo, Nguyễn Hữu
Đang, Phùng Cung, Tuân Nguyễn... Ngỡ ngàng bởi văn viết giản dị, chân tình, sâu
sắc, cuốn hút và cũng rất chi là trách nhiệm. Điều quan trọng, là qua tác phẩm
này, tôi có được sự hình dung đầy đủ hơn về một Phùng Quán, xứng đáng với danh
xưng “người đi trọn đời trên con đường sự
thật” mà người đời dành tặng ông, đến mức dù chỉ thấy ông có một lần, nhưng
giờ thì tôi có thể phác thảo một chân dung ông, chí ít là theo sự mường tượng
và cách nghĩ của riêng tôi.
Vâng. Tôi đã diện kiến Phùng Quán một
lần. Đúng một lần thôi, song khá ấn tượng, bởi trong một hoàn cảnh rất chi là
ấn tượng.
Tôi sẽ trở lại sự diện kiến Phùng Quán
sau, để nói về những gì mình biết về ông qua dư luận. Rằng ông vốn là cháu bên
ngoại với nhà thơ Tố Hữu, trước khi bước vào làng văn chương, từng tham gia vệ
quốc đoàn từ lúc còn nhỏ tuổi, tưng chiến đấu nhiều năm ở mặt trận Thừa Thiên
Huế quê hương mình. Tác phẩm khiến độc giả biết đến Phùng Quán là tiểu thuyết Vượt Côn Đảo, được xuất bản khá sớm và
còn được giải thưởng Hội Văn nghệ Việt Nam, nghe đâu còn được xuất bản bằng
tiếng Nga, rồi ai đó lại dịch từ tiếng Nga ra tiếng Việt để in ở Việt Nam. Rồi
sau đó ông bị dính vào án văn chương mà mất tên trên diễn đàn văn học nước nhà.
Lại nghe tiếp rằng ông chuyên sống bằng nghề câu cá Hồ Tây và vẫn viết văn,
đăng báo, in sách dưới bút danh và cả tên người khác, những người thương ông
muốn giúp ông không dứt đoạn mạch văn chương và quan trọng hơn cả là ông có một
khoản thu nhập để sinh sống cùng giúp giập thêm gia đình. Vì thế mới có cái
đuôi gắn vào thành Phùng Quán- cá trộm
văn chui . Mới nghe thế thôi cũng đã ly kỳ rồi.
Tôi diện kiến Phùng Quán trong không
khí đổi mới về văn nghệ, không nhớ chính xác là vào năm 1989 hay 1990. Trước
đó, hàng loạt văn nghệ sỹ thuộc diện có
vấn đề trước đây, người trước kẻ sau xuất hiện trở lại với các sáng tác
đăng rải rác trên báo, hoặc xuất bản cái mới, tái bản cái cũ như Hoàng Cầm,
Trần Dần, Lê Đạt, Đặng Đình Hưng, Hà Minh Tuân, Văn Linh, Vũ Bão ... Riêng
Phùng Quán tái xuất giang hồ văn
chương với bộ tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội,
và đã thành công vang dội. Sự thành công của bộ tiểu thuyết cùng người cha tinh
thần của nó đã vượt ra khỏi địa hạt văn chương tràn sang cả điện ảnh khi nó
được chuyển thành phim truyện. Bộ phim cùng tên do đạo diễn Vinh Sơn dựng.
Lần ấy, nhà thơ Trần Phương Trà (Trần Nguyên Vấn) rủ tôi và một vài đàn
em báo chí đến dự buổi chiếu phim ra mắt bộ phim Tuổi thơ dữ dội do Hội đồng hương Huế tại Hà Nội tổ chức ở Hội
trường Bộ Tài chính vào ngày chủ nhật. Tôi nhớ, người đến dự khá đông, phần lớn
là những ngưòi lớn tuổi nói giọng Thừa Thiên Huế, số ít là thân nhân gia đình
họ và bạn bè kéo theo xem ké vì hiếu kỳ, giống như chúng tôi. Trước buổi chiếu,
ban tổ chức có đôi lời phi lộ, rồi mời Phùng Quán lên bày tỏ tình cảm và cảm
ơn. Phùng Quán lên, chưa kịp nói gì mọi người đã vỗ tay hoan nghênh, không khí
khá náo nhiệt. Hình như, sau nhiều năm sống lặng lẽ trong lãng quên của độc
giả, bầu không khí náo nhiệt ấy và tấm thịnh tình của mọi người, ông lặng đi.
Hắng giọng mấy lần rồi ông cũng lên tiếng, giọng hơi run vì quá xúc động. Ông
nói chậm rãi, đưa mắt quan sát khắp hội trường, như vừa nghe ngóng xem người ta
đón nhận những lời phi lộ của mình thế nào. Rồi giây phút ấy qua nhanh, ông nói
liền mạch và cũng đỡ xúc động hơn. Tôi không nhớ lắm những gì ông nói, song
cũng chỉ loanh quanh việc tiểu thuyết của mình được xuất bản, được dựng thành
phim và cảm ơn những người đồng hương, anh em bạn bè và đông đảo độc giả khán
giả đã đón nhận... Khi ông đang say sưa nói, chợt có một người đứng tuổi, ngồi
phía sau hàng ghê chúng tôi, đứng lên, nói rất to, đại ý rằng, Phùng Quán không được nói thế, định nhân cớ
mượn diễn đàn tự minh oan hay diễn thuyết gì ở đây ? Hãy xuống đi. Phùng
Quán khựng lại, tắc nghẹn họng. Tôi thấy, miệng ông há ra, không thành lời và
cũng không khép lại được, như cá đớp khi khi mắc cạn. Thật khó mà biết được
diễn biến tình cảm, tâm lý ông lúc ấy. Dáng người thô ráp khắc khổ của ông sụn
xuống. Trong sự ngạc nhiên, sự bất bình phản đối của nhiều người với ý kiến của
người vừa nói, ông cố gắng như kẻ ngọng
tập nói cho sõi mấy câu cảm ơn ngắn rồi xin phép xuống. Giọng ông tôi thấy có
nước mắt !... Buổi chiếu phim bắt đầu khi mọi người vẫn con ấm ức bàn tán khen
chê, bày tỏ thái độ và sự phân bua của chính người cắt ngang vừa nãy...
Cả buổi chiếu phim rất dài, mặc dù
nhiều tình tiết phim cuốn hút, song tôi không tài nào gạt bỏ được hình ảnh
Phùng Quán trước buổi chiếu. Ông ngồi ở hàng ghế đầu, cách chúng tôi dăm hàng,
nên tôi chỉ thấy cái đầu bù của ông nhô lên trong bóng tối. Và dường như nó cứ
to lên, to lên dần, choán hết màn ảnh. Có lẽ do chịu ảnh hưởng của sự việc vừa
rồi nên tôi thấy thế chăng ? Tôi không phán xét việc làm của người nọ đúng sai
thế nào, nhưng với Phùng Quán, ứng xử với ông như vậy thì có gì đó bất nhẫn,
thậm chí là tàn nhẫn. Thực lòng mà nói, khi ấy, tôi cũng thấy giận người đã hét
to làm gián đoạn lời phi lộ của Phùng Quán trước buổi chiếu. Đoạn kết, bộ phim
dừng ở chi tiết khá đắt, đó là chú bé Mừng bị đồng đội, bạn bè nghi ngờ phản
bội, chú đã kêu lên rằng Tôi không phản
bội . Tiếng kêu ấy vang vọng khắp núi rừng, núi rừng nghe thấy đấy, song
đồng đội có biết cho chăng ? Chẳng cần phải liên tưởng gì thì cũng nảy sinh
trong tôi cái ý nghĩ rằng, chú bé Mừng ấy là Phùng Quán, nếu không, chí ít cũng
kêu hộ nỗi lòng Phùng Quán ?
Sau này, tôi không đọc thêm tác phẩm
nào củn Phùng Quán nữa, ngoài đôi ba bài báo trên Tiền Phong. Sự nghiệp văn chương của ông, trừ những tác phẩm viết
cho thiếu nhi ký bút danh hoặc mượn tên người khác (văn
chui ), còn lại đều được. Tuy nhiên, tôi không thích lắm, dù rất quý trọng
sự chân thật và thô nhám trong văn của ông. Song đến tập sách Ba phút sự thật (NXB Văn nghệ- Tp.Hồ Chí Minh-2006) thì
tôi vừa kính phục vừa thích. Bài đầu tiên của tập là một tuyên ngôn nghệ thuật
của Phùng Quán, những câu chuyện, những con người trong cả tập sách đều đáng
nể. Tôi đặc biệt thích các thiên hồi ký về Tuân Nguyễn, Nguyễn Hữu Đang, Trần
Đức Thảo, Phùng Cung... Đọc tác phẩm này, tôi bất ngờ về tài viết tiểu luận và
chân dung văn học của Phùng Quán. Quan trọng hơn, qua đây người ta còn có thể
thấy được nhân cách của ông. Không có gì là quá, khi bài sau cuốn sách trích
bài viết Đứa con không quên lời mẹ dặn của
nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường về cuốn sách này
: "Đây là một lời tự bạch
phản ánh chân thực nhân cách nhà văn của Phùng Quán: Khát vọng suốt đời về sự
thật. Bởi sự thật không phải là thứ có sẵn như chiếc bật lửa trong túi áo, mà
chính là số phận và khát vọng của Nhân Dân. Nhân Dân là Người Mẹ đẻ đau mang
nặng để sinh ra đứa con làm Nhà Văn, và vì thế, đứa con Phùng Quán suốt đời
không quên Lời Mẹ dặn :
Người
làm xiếc đi trên dây rất khó
Nhưng
không khó làm bằng nhà văn
Đi
trọn đời mình trên con đường chân thật".
Tôi nghĩ, ngoài những cảnh huống cuộc
đời truân chuyên vất vả mưu sinh “văn chui
cá trôm”, về tác phẩm, cùng với bộ tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội, sau là tập bút ký và chân dung văn học Ba phút sự thật, nhà văn Phùng Quán đã
thực hiện được lời mẹ dặn, là : Đi trọn
đời mình trên con đường sự thật !...
Gần đây, trong một lần đối ẩm trà với
nhà thơ Trần Đăng Khoa ở tòa soạn tạp chí Nhà văn & cuộc sống của Hội Nhà
văn Việt Nam, chuyện về các nhà văn, nhân nhắc đến nhà văn Phùng Quán, ông kể
một câu chuyện thú vị về Phùng Quán. Chuyện rằng, chừng đâu năm 1968, Phùng
Quán đã về nhà Trần Đăng Khoa ở Trực Trì, Nam Sách, Hải Dương (khi đó ghép tỉnh
là Hải Hưng). Phùng Quán kẽo kẹt đạp xe từ Hà Nội về, ý chừng muốn xem cậu bé được
mệnh danh là “thần đồng thơ” này ngô
khoai ra sao. Lần ấy, chuyện chán rồi Phùng Quán lựa lời hỏi thần đồng: “Cháu thấy thơ của nhà thơ Tố Hữu thế nào?
Có hay không?”. “Cháu thấy thơ chú ấy
cũng hay ạ”-Trần Đăng Khoa bảo thế, song cứ nhìn thái độ và cái cách ông
hỏi mình thì hình như ông ấy chờ đợi cậu bé trả lời ngược lại. Khoa lại bảo “Nhưng chú ấy cũng ối chỗ viết không đúng”.
Phùng Quán thích thú xoắn lấy ngay “Không
đúng ở chỗ nào?”. Khoa bảo “Ví như
bài Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, chú
ấy viết “Chúng bay chỉ một đường
ra/ hoặc là tử địa hoặc là tù binh”, thế là hai đường đấy chứ,... Sao chú
ấy không viết, Chúng bay chỉ có đường ra, như thế thì có ddungs hơn không”. Rồi thần
đồng còn dẫn thêm mấy chỗ không chính xác trong thơ Tố Hữu nữa, khiến Phùng
Quán ngạc nhiên thích thú,... Hôm ấy, Phùng Quán còn lôi Khoa đi câu, bằng cần
câu lưỡi chùm không dùng mỗi mà ông cất công mang theo về. Kết quả chẳng được
con cá nào. Chú cháu về tay trắng. Giờ nhắc lại chuyện cũ, Trần Đăng Khoa cười
toét miệng bảo: “Ao làng khi ấy chỉ toàn
đòng đong cân cấn, cá cờ, thi thoảng mấy con rô ron giếc cặn sót lại thì lấy cá
đâu cho ông ấy câu giật cơ chứ,...Đâu có lắm chép kềnh mè khủng như Hồ Tây để
ông ấy câu giật....”.
Trần Đăng Khoa bảo, khi ấy, Phùng Quán đã khác người,
mặc dù Phùng Quán họ hàng gần gũi với Tố Hữu, gọi Tố Hữu bằng cậu, trong khi
người ta, cả những nhà thơ lớn, nhà nghiên cứu và phê bình văn học uy tín đều
tung hô, ngợi ca hết lời thơ Tố Hữu. Phùng Quán thì không. Điều ấy, đủ thấy
nhân cách ông như thế nào!
Tôi nghĩ, không sùng bái kẻ trên, đồng
cảm, thấu hiểu sâu sắc và chia sẻ với những người bị vùi dập, ấy là phẩm cách
của Phùng Quán. Vì vậy, ông mới viết nên các chân dung lay động tâm can về
Nguyễn Hữu Đang, Trần Đức Thảo, Phùng Cung,... trong cuốn sách Ba phút sự thật để đời của mình.
Đó cũng là cái cách nhà văn Phùng Quán
“Đi trọn đời trên con đường chân thật”
./.
Nhận xét
Đăng nhận xét