Quả cuối mùa,

Hoa quả bây giờ, mùa nào thức ấy, từ siêu thị sang trọng đến hàng rong, cơ man, tha hồ mà lựa chọn. Thậm chí, hoa quả trái vụ cũng có, bởi đã có giống mới cho quả quanh năm, hoặc hàng nhập từ nước ngoài. Vậy mà, để khi cầm miếng quả lên miệng cắn, nhấm nháp thấy ngon, thấy thú vị, thật khó. Còn như thấy thi vị, thì khó lắm thay !...

Lâu lâu, nhà đi chợ về, mua được mớ táo, mớ ổi ta, mang rửa qua rồi bầy ra đĩa, đã thoang thoảng mùi thơm rồi. Nhẩn nha chọn lấy một quả, ngắm nghía no con mắt, đưa lên hà hít một chút, lấy hương thơm đánh thức thính giác, rồi mới lựa chiều cắn nhẹ, nhai chậm và ngẫm nghĩ, để thưởng thức cái hương vị tự nhiên của cây quả, ta sẽ thấy, không có vị thuần nhất như loại quả giống mới, mà cảm nhận được vị ngọt, pha chút chua, hơi chan chát của loại quả tự nhiên...Và khi ấy, quá khứ, tuổi thơ đồng hiện trong ta, lung linh huyền diệu làm sao ...

Hồi nhỏ, khi gia đình tôi còn ở Hà Nội, tôi sống trong khu nhà 50A Trúc Lạc, phố Phó Đức Chính. Khu nhà nằm trong làng Trúc Lạc xưa, ven bờ hồ Trúc Bạch, có vườn rộng quanh năm rợp bóng nhãn, roi, ổi... Rồi đó là những chuyến ngao du lên vùng Yên Phụ, Nghi Tàm, Quảng Bá ven Hồ Tây, xứ sở của hoa trái Hà Thành ngày ấy. Thế nên, tôi đã sớm ý thức về cây trái thiên nhiên. Sau này, sơ tán tránh chiến tranh về quê Văn Lâm, Hưng Yên, mảnh đất vườn quê nhà tôi khá rộng, Vườn tạp kiểu xưa, cây trái tự túc, nên cũng có đủ loại cam, chanh, bưởi, ổi, na, mít, sấu, thị, hồng xiêm...Thôi thì mùa nào thức ấy. Quê ngoại tôi cách đó gần chục cây số, vườn rộng những dăm sào đất, ao chuôm đầy đủ, cây trái không thiếu thứ gì. Tôi quen gọi là khu vườn cổ tích. 

Năm nào cũng vậy, dăm ba lần theo bố mẹ, chị gái sang quê ngoại vào những dịp giỗ tết và nghỉ hè. Nhất là kỷ nghỉ hè, được ở quê ngoại hàng tuần, hàng nửa tháng. Vui nhất, là được hội quân, đám trẻ chúng tôi hàng chục đứa, con chú con bác, con cô con cậu, đôi con dì với nhau, từ Hà Nội và các nơi kéo về. Chúng tôi câu cá, và tuần hành mọi xó xỉnh trong vườn, leo trèo, bứt quả chín quả ương, nếm thử. Vui thật đấy. Song với riêng tôi, lặng lẽ giấu trong lòng một cái thú, ấy là tầm quả cuối mùa. Quả giữa vụ, đương nhiên không có gì để nói. Với cây trái, có hai thời điểm ấn tượng, ấy là quả đầu mùa và quả cuối mùa. Quả đầu mùa, người ta mong ngóng chờ, sau vòng quay của thiên nhiên trở lại vừa đúng một năm, nên có chút gì đó của sự háo hức, chờ đợi, lạ lẫm ... Song ở thời điểm này, quả thường chưa ngon, chưa đủ hương đủ vị, và có thể châm chước được. Còn quả cuối vụ, là quả chín muộn và còn sót lại. Khi ấy, cây đã gần hết trái, nên bao nhiêu sức của cây, hay nói một cách chữ nghĩa, là bao nhiêu hương sắc, tinh tuý còn  lại trong cây, được dồn hết cho quả chín muộn, đặng cây sắp bước vào mùa rụng lá, hoặc bị đốn bớt cành, chuẩn bị cho guồng sinh sôi mới, đơm hoa kết trái mùa sau. Thế nên, quả cuối mùa viên mãn, thơm ngon, là vậy...Thêm nữa, tâm lý người ta, khi cái gì còn lại ít ỏi, cái gì sắp đi qua, mới thấy quý, thấy tiếc, là vậy...Lại chợt nghĩ đến chuyện nhan sẵc của những người đàn bà ở độ tuổi tứ tuần...

Tôi đã lặng lẽ, tha thẩn vườn nhà, hay nơi vườn quê ngoại, tầm những quả còn sót lại trên cây. Quả muộn thường là khuất tầm nhìn, bị che bởi những tán lá um tùm, nên người tầm quả phải để ý hơn, dụng tâm hơn, ở dưới đất phải nghiêng ngó, quan sát từ nhiều góc nhìn khác nhau, thậm chí, phải leo lên chạc cây cao hơn một chút, may ra mới thấy được. Thường là người thua các loài chim, nên quả muộn hay bị chim mổ lỗ chỗ đôi chút. Cũng có quả còn nguyên vẹn, và khi ấy, sao thấy thật may mắn và sung sướng thay. Giản dị vậy thôi. Song dù quả có bị chim ăn trước, thì phần quả còn lại cũng rất ngon thơm. Đấy là chưa nói đến việc, quả chín nào bị chim ăn, thường là ngon hơn quả bình thường, ấy bởi loài chim tinh tường hơn con người chúng ta về khoản này... Tôi đã từng nâng niu những quả cuối vụ như thế, và thấy tiêng tiếc khi phải ăn đi mất, đặng thỏa cái thú thưởng thức bằng đủ các giác quan. Vâng, quả là, đã có những trái thị nhỏ xinh cuối vụ, để chín thơm trên bàn thờ đến thành nẫu, không ăn...

Sau này trưởng thành, và ngay cả bây giờ cũng vậy, tôi vẫn giữ trong mình thú tầm quả chín cuối mùa. Nhưng cuộc sống phố thị và sự bận bịu của công việc đã dần tước đi của mình những thú vui nho nhỏ và giản dị như vậy. Song, mỗi khi có dịp về quê, hoặc đi đâu đó có cây vườn, tôi lại tha thẩn ra vườn, lặng lẽ dưới gốc cây mà ngước nhìn lên. May ra thì ...

2005