Tôi là người yêu gốm.
Tôi vốn mệnh hỏa, nên tự thân yêu thích các vật dụng, vật trang trí bằng chất liệu gỗ và đất nung.
Riêng về gốm, vì yêu thích, nên hay sưu tầm, khi đi đâu, hễ biết và có điều kiện là tôi tìm đến, thăm thú các địa chỉ gốm, làng gốm...
Ở miền Bắc, hầu như các vùng đất, các làng gốm nổi tiếng, như Bát Tràng, Chu Đậu, Thổ Hà, Phù Lãng, Hương Canh, Đông Triều... tôi đều mò đến, thăm thú, chọn mua vài ba sản phẩm gốm mỹ nghệ, bổ sung cho bộ sưu tập của mình...
Nhưng với các làng gốm nổi tiếng của miền Trung và miền Nam thì quả thật tôi chưa thạo, Vậy nên, thời gian biệt phái vào miền Trung, mỗi chuyến công tác, tôi gắng thu xếp công việc để ghé các địa chỉ gốm. Đương nhiên, gốm Thanh Hà là ưu tiên số một, vì tiện đường sá, lại gần ngay Hội An nên dễ đi. Ngang qua trung tâm Hội An như cưỡi ngựa xem hoa, tôi tìm đến làng gốm Thanh Hà.
Vào làng gốm Thanh Hà, ở vào thời điểm ấy (2008), thú thực tôi có chút thất vọng. Thì ra, chỉ có ngần này thôi ư? Làng vắng vẻ, lèo tèo mấy nhà còn giữ nghề. Ghé vào một nhà gần đường, sản phẩm gốm đã nung và gốm mộc không nhiều, chủng loại cũng ít. Chỉ có hai người đàn bà, một trung tuổi đang làm đất, một bà già đang chuốt gốm trên bàn xoay. Hỏi chuyện bà già đang nặn gốm, giọng Quảng nặng, nghe câu được câu chăng, tuy nhiên tôi cũng hiểu được đại khái. Rằng, làng giờ chuyển làm nghề khác dễ kiếm sống hơn, chỉ còn ít nhà giữ nghề gốm cha ông như nhà bà...Lại hỏi về sản phẩm gốm bây giờ, bà già phảy tay về đống gốm ý chỉ có bấy nhiêu, có làm thêm gốm con giống bộ 12 con giáp bán cho khách du lịch thăm Hội An cũng tàm tạm...
Thăm rồi, về cứ rẩm riu nghĩ, chả nhẽ, gốm Thanh Hà mai một dần và mất đi? Một làng gốm có lịch sử hình thành lâu đời, từ cuối thế kỷ 15, đến nay khoảng 500 năm tồn tại. Gốm Thanh Hà có cội nguồn từ một dòng gốm Thanh Hóa, di vào đàng trong theo chân tiên chúa Nguyễn Hoàng vô phương Nam mở cõi mà nên ở đất này. Chắc hẳn, khi ấy, dấu ấn của gốm Chăm vẫn còn đậm nét trong đời sống dân sinh, nên dòng gốm này có tiếp thu, pha trộn với gốm bản địa để nên dòng gốm Thanh Hà hiện còn? Gốm Chăm hiện chỉ còn và phát triển ở Bàu Trúc (Ninh Thuận) và Bình Thuận. Một thời, nhất là vào thế kỷ 17, cùng với sự hình thành và phát triển của đô thị Hội An, gốm Thanh Hà phát triển rực rỡ và có mặt ở hầu hết các thị trường suốt dải miền Trung, còn ra cả thị trường nước ngoài, cho đến khi thương cảng Hội An suy thoái, thì gốm Thanh Hà cũng mai một dần,... Dẫu là vậy, thì dòng gốm mộc, không men, từ chất liệu đất sét vẫn lưu giữ được vẻ riêng có của mình. Còn giữ nghề thì còn cơ hồi sinh, phát triển?!...
Khi suy nghĩ về làng gốm Thanh Hà mai một còn chưa vơi, thì có đồng nghiệp của tôi ở Đà Nẵng giới thiệu, là trong vùng có một nghệ nhân, trên cơ sở dòng gốm Thanh Hà phát triển thành gốm nghệ thuật, ấy là Lê Đức Hạ. Nghe nói, nghệ nhân này có cửa hàng giới thiệu sản phẩm của mình ở thị trấn Điện Bàn (Quảng Nam).
Một ngày cuối tuần, tôi rủ vài đồng nghiệp đi thị trấn Điện Bàn. Hỏi thăm vòng vo tam quốc một hồi, chúng tôi tìm được cửa hàng gốm của nghệ nhân Lê Đức Hạ.
Ở gian hàng ngoài, tôi đảo qua lướt mắt thấy sản phẩm đất nung một số hình đơn giản và một số là tượng đất nung nhái các hình mẫu Châu Âu theo lô, nên không mấy ấn tượng. Nhưng bước chân vào gian trong, tôi sững người bởi các bình gốm cách điệu và nhìn biết là sản phẩm đơn chiếc. Mỗi bình một dáng vẻ, cách điệu, màu đất nung khác nhau cho thấy độ chín khác nhau, rồi ngay trên một sản phẩm, gốm lên màu khác nhau.
Quan sát kỹ, nâng tầng chiếc bình ra xem kỹ, và lại bao quát, tôi nhận thấy, tính folklor và chất phồn thực trong gốm của Lê Đức Hạ rất đặc trưng. Điều này, chỉ có thể thấy ở tín ngưỡng phồn thực của người Chăm, vốn được thể hiện trong các hình họa, điêu khắc trên các đền tháp Champa.
Nhưng với các làng gốm nổi tiếng của miền Trung và miền Nam thì quả thật tôi chưa thạo, Vậy nên, thời gian biệt phái vào miền Trung, mỗi chuyến công tác, tôi gắng thu xếp công việc để ghé các địa chỉ gốm. Đương nhiên, gốm Thanh Hà là ưu tiên số một, vì tiện đường sá, lại gần ngay Hội An nên dễ đi. Ngang qua trung tâm Hội An như cưỡi ngựa xem hoa, tôi tìm đến làng gốm Thanh Hà.
Vào làng gốm Thanh Hà, ở vào thời điểm ấy (2008), thú thực tôi có chút thất vọng. Thì ra, chỉ có ngần này thôi ư? Làng vắng vẻ, lèo tèo mấy nhà còn giữ nghề. Ghé vào một nhà gần đường, sản phẩm gốm đã nung và gốm mộc không nhiều, chủng loại cũng ít. Chỉ có hai người đàn bà, một trung tuổi đang làm đất, một bà già đang chuốt gốm trên bàn xoay. Hỏi chuyện bà già đang nặn gốm, giọng Quảng nặng, nghe câu được câu chăng, tuy nhiên tôi cũng hiểu được đại khái. Rằng, làng giờ chuyển làm nghề khác dễ kiếm sống hơn, chỉ còn ít nhà giữ nghề gốm cha ông như nhà bà...Lại hỏi về sản phẩm gốm bây giờ, bà già phảy tay về đống gốm ý chỉ có bấy nhiêu, có làm thêm gốm con giống bộ 12 con giáp bán cho khách du lịch thăm Hội An cũng tàm tạm...
Thăm rồi, về cứ rẩm riu nghĩ, chả nhẽ, gốm Thanh Hà mai một dần và mất đi? Một làng gốm có lịch sử hình thành lâu đời, từ cuối thế kỷ 15, đến nay khoảng 500 năm tồn tại. Gốm Thanh Hà có cội nguồn từ một dòng gốm Thanh Hóa, di vào đàng trong theo chân tiên chúa Nguyễn Hoàng vô phương Nam mở cõi mà nên ở đất này. Chắc hẳn, khi ấy, dấu ấn của gốm Chăm vẫn còn đậm nét trong đời sống dân sinh, nên dòng gốm này có tiếp thu, pha trộn với gốm bản địa để nên dòng gốm Thanh Hà hiện còn? Gốm Chăm hiện chỉ còn và phát triển ở Bàu Trúc (Ninh Thuận) và Bình Thuận. Một thời, nhất là vào thế kỷ 17, cùng với sự hình thành và phát triển của đô thị Hội An, gốm Thanh Hà phát triển rực rỡ và có mặt ở hầu hết các thị trường suốt dải miền Trung, còn ra cả thị trường nước ngoài, cho đến khi thương cảng Hội An suy thoái, thì gốm Thanh Hà cũng mai một dần,... Dẫu là vậy, thì dòng gốm mộc, không men, từ chất liệu đất sét vẫn lưu giữ được vẻ riêng có của mình. Còn giữ nghề thì còn cơ hồi sinh, phát triển?!...
Khi suy nghĩ về làng gốm Thanh Hà mai một còn chưa vơi, thì có đồng nghiệp của tôi ở Đà Nẵng giới thiệu, là trong vùng có một nghệ nhân, trên cơ sở dòng gốm Thanh Hà phát triển thành gốm nghệ thuật, ấy là Lê Đức Hạ. Nghe nói, nghệ nhân này có cửa hàng giới thiệu sản phẩm của mình ở thị trấn Điện Bàn (Quảng Nam).
Một ngày cuối tuần, tôi rủ vài đồng nghiệp đi thị trấn Điện Bàn. Hỏi thăm vòng vo tam quốc một hồi, chúng tôi tìm được cửa hàng gốm của nghệ nhân Lê Đức Hạ.
Ở gian hàng ngoài, tôi đảo qua lướt mắt thấy sản phẩm đất nung một số hình đơn giản và một số là tượng đất nung nhái các hình mẫu Châu Âu theo lô, nên không mấy ấn tượng. Nhưng bước chân vào gian trong, tôi sững người bởi các bình gốm cách điệu và nhìn biết là sản phẩm đơn chiếc. Mỗi bình một dáng vẻ, cách điệu, màu đất nung khác nhau cho thấy độ chín khác nhau, rồi ngay trên một sản phẩm, gốm lên màu khác nhau.
Cùng với gốm dân gian phồn thực, có một dạng gốm khác, ấy là gốm chân dung. Trên các bình, lọ gốm cách điệu, Lê Đức Hạ khắc họa các khuôn mặt người, và cũng có vài dạng khác nhau, ví như khuôn mặt hài, bi, mặt nạ nhân vật tuồng,
Hoặc khắc họa chân dung, ví như chân dung thi sĩ cuồng Bùi Giáng. Nghe nói, Lê Đức Hạ từng khắc họa chân dung nhạc sĩ tài hoa Trịnh Công Sơn với tâm trạng ca khúc "Tôi ơi, đừng tuyêt vọng"...
Với những gì tôi thấy ở đây, thực sự đã làm nên một tên tuổi "Gốm Lê Đức Hạ" rồi. Theo thiển ý, tôi thấy, có một gốm Lê Đức Hạ riêng biệt, với sự kết tinh nhuần nhuyễn của gốm Thanh Hà (chất liệu, kỹ thuật nung nói chung), chất phồn thực của gốm Chăm và sáng tạo riêng của Lê Đức Hạ với sự cách điệu kiểu dáng, tạo hình họa chân dung... Vậy là Lê Đức Hạ đã tạo nên một phong cách riêng biệt, không trộn lẫn với bất kỳ ai.
Nghe mọi người đồn, nghệ nhân Lê Đức Hạ, từng lập lò gốm của mình ở làng Đông Khương, xã Điện Phương, bên bờ sông Thu Bồn, rồi phá bỏ vì không bán được hàng, đi kiếm sống bằng nghề khác. Nhưng trời đày ông bằng nghề gốm nên quay lại niềm đam mê nghịch đất, để rồi thành công, thành danh ngoài mong đợi. Tôi còn vài lần trở lại cửa hàng của Lê Đức Hạ cùng với bạn bè mình, để gom lấy những sản phẩm đơn chiếc của ông. Mỗi lần trở lại, thấy các sản phẩm gốm mỹ thuật ấy vơi đi mà không thấy bổ sung, khiến tôi sinh chút hoài nghi. Hoài nghi bởi, những sản phẩm hàng lô bán xi thì nhiều, còn sản phẩm đơn chiếc lại không mấy, phải chăng sự thành công đã khiến nghệ nhân mê mải với chuyện kinh doanh và xao nhãng việc sáng tạo? Tôi mong một ngày nào đó, được thấy những sản phẩm độc đáo của Lê Đức Hạ, khiến người ta phải ngỡ ngàng như ngày nào!... Dẫu sao, cũng mừng cho sự thành công của nghệ nhân này...
Nhận xét
Đăng nhận xét